چشم اندازی به آموزش معماری در گام دوم انقلاب اسلامی ضرورت تحول در «برنامه و سرفصل رشته معماری» مبتنی بر «حکمت اسلامی» و متناسب با «بوم ایرانی»

انقلاب اسلامی در تداوم راه انبیاء الهی با آرمان «حیات طیبه» جامعه توسط امام و امت شکل گرفت. مراحل تکوین این انقلاب به سوی «تمدن نوین اسلامی- ایرانی» در نظر رهبری حکیم، شامل پنج مرحله «انقلاب، نظام، دولت، جامعه و امت» اسلامی می‌باشد. اکنون در آستانه گام دوم انقلاب در مرحله «دولت اسلامی» هستیم که باید ارکان نظام در عمل و بر اساس یک «الگوی اسلامی-ایرانی» پیشرفت، ساماندهی بشوند. وزارت عتف به عنوان یکی از ارکان حاکمیت که متولی امر «آموزش، پژوهش و فناوری» در کشور است، باید در همین راستا جهت‌گیری داشته باشد؛ انقلاب فرهنگی که در اوایل انقلاب (گام اول انقلاب) رخ داد به همین منظور بود.اکنون چهل سال تجربه خروجی‌های دانشگاه‌ها در حوزة معماری و شهرسازی، تناسب چندانی با آرمان‌های انقلابمان ندارد و یک تحول اساسی و عمیق، در سطح «گام دوم» و با ره‌توشة چهل سال گذشته در دانشکده‌های معماری، ضروری به نظر می‌رسد. هدف از این تحقیق، جستجوی سرنخ‌هایی برای آغاز این تحول است. پرسش تحقیق آن است که «آنچه یک مهندس معمارِ در تراز انقلاب اسلامی باید درباره معماری بداند و بتواند، چیست؟». محدوده تخصصی تحقیق، «برنامه و سرفصل دروس رشته معماری» در مقطع کارشناسی است که به عنوان سند مبنای وزارت «عتف» در دانشکده‌های معماری ایفای نقش می‌کند. دو پیش‌‌فرض تحقیق آن است که اولا ماموریت و رسالت دانشکده‌های معماری، تربیت معمارانی است که آثار شایسته معماری طراحی کنند و بسازند. ثانیاً یک دانشکده اگر بخواهد کارآمد و اثربخش باشد باید به صورت یک سامانه (سیستم) عمل کند؛ یعنی تمامی اجزای آن هماهنگ با یکدیگر به سمت هدف، سامان یابند.بنابراین اگر یک بازاندیشی در تعریف «معماری و معمار» داشته باشیم، آنگاه می‌توان یک بازتعریف از «آموزش معماری و تربیت معماران» داشت و برای دانشکده‌های معماری در تراز جمهوری اسلامی، طرحی نو درانداخت. در این تحقیق تلاش شده که با ارائة تعریفی از «معماری» سرنخ‌هایی برای محتوای دروس برنامه درسی معماری پیشنهاد گردد، به گونه‌ای که در راستای الگوی پیشرفت «اسلامی- ایرانی» کشور باشد. همچنین برای تبیین بهتر تمایز این نگاه با نگرش کنونی، نقدی بر برنامه مصوب این رشته با روش تحلیل محتوا با بهره‌گیری از مدل‌سازی «ستون فقرات ماهی» انجام شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که برنامه سرفصل دروس رشته معماری باید ابتدا به دو بخش «اسلامی و ایرانی» دسته بندی شود و در هر بخشی چهار رُکن «ساماندهی، مکان، انسان و محیط» مبتنی بر «حکمت اسلامی و متناسب با بوم ایرانی» بازتعریف و آموزش داده شود. بدیهی است که لازمة کارآمدی و اثربخشی این تحول در برنامه، تربیت اساتیدی است که به عنوان افسران ای جهاد، مربّی معماران شایسته برای شکل‌گیری معماری شایسته باشند که از «کوزه همان برون تراود که در اوست».