نقد و بررسی اندیشه معتزله در حوزه عدل الهی

عدل یکی از صفات خداوند بشمار رفته و نزد امامیه و معتزله، از اصول دین معرفی شده است. اهمیت عدل به خاطر این بوده که منشا بسیاری از عقاید می باشد و اگر پذیرفته نشود بسیاری از عقائد مانند نبوت، معاد، و... خدشه دار میشوند. عدل (عَدَلَ، یَعدلُ) در لغت به معنای میانه روی و قصد به کار می رود ودر اصطلاح نامی از نامهای خداوند و صفتی است از صفات خدای تعالی ،که بواسطه آن دنیا و مافیها پایدار است. معتزله حسن و قبح را عقلی می دانند و معتقدند که خداوند افعال قبیح را انجام نمی دهد چون ارتکاب قبیح یا از روی جهل است یا ظلم در حالیکه خداوند اینگونه نیست . شیعه بر این باوراست که حسن و قبح عقلی افعال، ذاتی است. یعنی عقل آدمی با قطع نظر از حکم شارع به صورت مستقل می‌تواند حسن و قبح برخی افعال را درک نماید. همانند حکم عقل به حسن عدالت و قبح ظلم. اگرچه هر دو مکتب در مسایل اعتقادی با هم توافق دارند اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. مثلا در مکتب شیعی، اصل عدل به معنای جامع خود تایید شد و اصالت عدل و حرمت عقل و شخصیت آزاد و مختار انسان و نظام حکیمانه جهان اثبات شد بدون آنکه خدشه‌ای بر توحید ذاتی یا افعالی وارد شود درحالی که معتزله با اعتقاد به تفویض و خلق افعال توسط بندگان نسبت عجز را به خداوند داده‌اند؛ همانطور که اشاعره با اعتقاد به جبرگرائی به خداوند نسبت ظلم و انجام قبیح داده‌اند.