نسبت عدالت و مصلحت در سیرة علی علیه السلام

تامل بر عدالت و تشخیص مصداق و قلمرو پایبندی به آن از مهمترین وظایفی است که حکومت­هایی که داعیة دین و عدالت دارند باید به آن بیندیشیند. یکی از این پرسش­ها نسبت سنجی بین عدالت و مصلحت است. علی(ع) شخصیت معیار عدالت در فضای تفکر شیعی بلکه اسلامی است. بین عدالت­ورزی و مصلحت­اندیشی در سیرة سیاسی علی(ع) کدامیک اولویت دارد؟ اگر عدالت­ورزی را به عنوان اجرای احکام الهی و آنچه امام(ع) حق می­دانند، و مصلحت­اندیشی را مطابق سلیقة جامعه رفتار کردن تا نظام سیاسی باقی بماند، تعریف کنیم، در این صورت در سیرة امام(ع) گاه دیده می­شود که عدالت بر مصلحت تقدم دارد و گاه بر عکس. مخالفت با خواستة طلحه و زبیر که به جنگ جمل کشیده شد، و مخالفت با ابقاء معاویه که به جنگ صفین و به تبع آن جنگ نهروان، منجر شد و همچنین اجرای حدود الهی که فرار نجاشی به سمت معاویه را بوجود آورد این تقدم را نشان می­دهد. اما از سوی دیگر سکوت 25 سالة ایشان، قبول حکمیت در صفین، و بعضی از کلمات ایشان نشان از تقدم مصلحت بر عدالت دارد. عده­ای بر این باورند که مصلحت جامعة اسلامی به دلیل خواست انقلابیون همین سیرة عادلانه بود. اما در این نوشته به روش کتابخانه­ای و بررسی موارد متعارض و تلاش برای جمع آن به این تحلیل رسیدیم که امام(ع) تا آنجا که در توان دارند بر اجرای اوامر الهی اصرار دارند. اما در مواردی که توان اجرای منویات الهی خود را ندارند، و کیان جامعة اسلامی در خطر قرار می­گیرد، مصلحت جامعة اسلامی را در سکوت می­دانند.