اندیشه‌ورزی تاریخی امام علی (ع) در نهج‌البلاغه

شناخت ظرفیت تاریخی انسان یکی از ضروریات و لوازم بررسی تراز انسان در نهج‌البلاغه می‌باشد. بخش قابل توجهی از معارف نهج‌البلاغه اختصاص به تراز انسان تاریخی داشته که البته کمتر مداقه و مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس هدف پژوهش حاضر تبیین و بررسی ابعاد اندیشه‌ورزی تاریخی امام علی (ع) در نهج‌البلاغه خواهد بود. نوع پژوهش «استفاده از منابع موجود» و روش گردآوری اطلاعات «روش تحلیل محتوا» در نظر گرفته شد. طی بررسی و مطالعه دقیق چهار منبع و فهارس موضوعی نهج‌البلاغه، در مجموع تعداد 21 مورد (41 فراز) شناسایی گردید که به منزله «کلیات تاریخی» تلقی می‌شوند. پژوهش به معرفی و بررسی تمامی آن‌ها پرداخته و به ترتیب ساختار نهج‌البلاغه، فیش‌برداری و هم‌چنین تجزیه و تحلیل انجام خواهد گرفت. علاوه بر آن، دریافت می‌شود که اندیشه‌ورزی تاریخی امام علی (ع) فقط محدود به «کلیات تاریخی» نبوده، بلکه «مصادیق و جزئیات تاریخی» نیز گزارش شده‌اند که البته پژوهش حاضر فقط به معرفی گذرا، اجمالی و خلاص‌گونه آن‌ها اشاره نموده و آن‌ها را در سه بخش اصلی سنخ‌شناسی خواهد نمود: الف) تحلیل تاریخی وقایع گذشته (پیامبران)، ب) تحلیل تاریخی زمان حال (از بعثت پیامبراسلام (ص) تا شهادت امام علی (ع))، ج) تحلیل پیش‌گویی‌های تاریخی مربوط به آینده (شامل دو بخش معرفی فتنه‌ها، پیشگویی‌ها و اخبار غیبی وهم‌چنین تحلیل قیام امام مهدی (ع)). مباحث «کلیات تاریخی» به منزله «اصول و مبانی اساسی بینش تاریخی امام علی(ع)» تلقی شده و پیش‌نیاز درک صحیح «جزئیات تاریخی» است. اندیشه‌ورزی تاریخی امام علی (ع) به تبع آموزه های قرآن کریم، رویکردی علت جو، کلان نگر و تحلیل گر داشته و برگرفته از نگرش قرآن به سرگذشت آدمی است. در نگاه امام علی (ع) تاریخ بشریت در سه بخش یعنى آفرینش و برگزیدن آدم (آغاز تاریخ)، بعثت پیامبران (مرحله دوم) و ظهور منجى مصلح (انجام تاریخ) تبیین می‌شود.