انسان سالم در تراز نهج‌البلاغه

توجه به موضوع انسان سالم، مفاهیم و ویژگی‌های آن به صورت علمی در دهه 1950 با پژوهش‌های راجرز و مازلو رسمیت یافت. اما بررسی‌ها نشان داده سال‌ها قبل حضرت علی (ع) -قرآن ناطق- درباره مفاهیم و شاخص‌های انسان سالم در کلام نورانی خویش سخن رانده و به صورت کامل و جامعی خصوصیات و شاخص‌های این نوع انسان را بیان کرده‌اند. با توجه به بررسی‌های انجام شده در حوزه شناسایی خصوصیات و شاخص‌های انسان سالم از منظر امیرمومنان (ع) که بعدها در کتاب نهج‌البلاغه گردآوری شد، می‌توان آن‌ها را در قالب صفات نفسانی هدایت‌گر که نقش جهت‌دهی به رفتارهای انسان‌ها داشته و صفات عمل‌‎کننده و کارگزار که اصلی‌ترین وظیفه آن در حوزه رفتارهای بیرونی می‌باشد، اشاره کرد. ارزیابی کلام مولا علی (ع) بر اساس متن صریح نهج‌البلاغه و شرح‌های نوشته شده بر آن از سوی محققان نشان داد منظور از صفات هدایت‌گر آن دسته از صفت نفسانی می‌باشند که در سیر و سلوک اخلاقی انسان‌ها کارکرد هدایت‌گری داشته‌اند. به عبارت دیگر، این صفات را می‌توان ابزاری دانست برای روشن‌گری و جهت‌دهی به منابع درونی انسان‌ها از جمله «ایمان» به عنوان منبع هدایت‌گر درونی، «علم» و «حکمت» به عنوان چشمه جهت‌بخش اعمال و رفتارها. از سوی دیگر، بررسی‌ها حاکی از آن است که منظور حضرت از صفات انسانی عمل‌کننده، صفاتی است که می‌توانند به عنوان صفات مکمل هدایت‌گری در نظر گرفته شده که اصلی‌ترین اهداف آن علاوه بر تعیین مسیر آینده با توجه به تاریخ و گذشته افراد برای شکل‌گیری، استمرار انسانی که تلاش دارد به مرحله کمال انسانیت -یعنی انسان کامل- نائل آید، می‌باشد. انسان سالم به واسطه نوع جهان‌بینی معرفی شده در این منبع اسلامی دارای انواع روابط و ارتباطات با عوامل پیرامونی و معنوی است. مهم‌ترین این روابط، رابطه مستمر با خداوند، رابطه با خود (خودشناسی)، رابطه با دیگران و رابطه با طبیعت و حیوانات طبق اوامر و فرامین الهی می‌باشد. آن‌چه مسلم است، از منظر امیرالمومنین (ع) مقرب‌ترین افراد نزد ایزد منان، گروهی از افراد هستند که اولویت کلام، گفتار و رفتارشان خشنودی خداوند بوده و در همین راستا خداوند آن‌ها را در راه غلبه بر هوس‌ها و امیال سرکش نفسانی نظر کرده باشد و شاخص‌های الهی را سرلوحه تمامی رفتارهای خود قرار داده‌اند.