نقدی بر وجودی بودن شرور و راه‌حل‌های آن در متکلمان اولیۀ امامیه ماخوذ از آموزه‌های دینی

رویکرد متکلمان اولیۀ امامیه، ماخوذ از آموزه‌های دینی به مسئلۀ شرّ، تفاوت جدّی‌ای با فیلسوفان مسلمان دارد. متکلمان قبل از خواجه که کلام به معنی اخص، فلسفی نشده بود راه‌حل مسئلۀ شرّ را از آیات و روایات اهل‌بیت (علیهم السلام) به‌دست آورده‌اند. به همین دلیل راه‌حل‌های آنان با نظریات فلسفی در باب شرور متفاوت است. بسیاری از فلاسفه، شرور را عدمی دانسته‌اند و اصلی‌ترین راه‌حلِ آن‌ها در مسئلۀ شرّ، این بوده که شرور، عدمی‌اند و مخلوق خداوند نیستند. متکلمین امامیه شرّ را صادر از خدا می‌دانند و آن را متضاد با صفت خیرخواهی مطلق خداوند - ماخوذ از الهیات مسیحیت - نمی‌دانستند. در کلام امامیه خداوند حکیم است و وجود شرور به‌دلیل حکمت الهی است و گزاف و بیهوده نیست، و لذا شرور و بلایای عالم مادی حسن و نیکو هستند؛ چون خداوند شرّ را با دو اصل «انتصاف» و « عوض» جبران می‌نماید. آیاتی از قرآن که اشاره به خلقت موت، ظلمت و ... دارد و همچنین آنچه ماخوذ از روایات است دال بر وجودی بودن شرور است؛ و از آنجا که خداوند حکیم علی‌الاطلاق است و هرگز کار بیهوده و گزافی را مرتکب نمی‌شود، شرور عالم، غرض و هدفی دارند. علاوه بر مصلحت و غرض الهی در جعل شرور -چه شرّ انسانی و چه شرور طبیعی- اگر کسی از شرّ انسانی ضرر ببیند بر خداوند لازم و واجب است که داد او را از ظالم بگیرد (انتصاف)؛ یا در این دنیا و یا در آخرت با برداشتن و یا کاستن حسنات و سیئاتش. اما چنانچه شرّ عاملی طبیعی داشته باشد و انسان هیچ مدخلیتی در آن نداشته باشد، خداوند علاوه بر غرض و هدفی که از آن دارد، آن شرّ را با عوضی که به انسان می‌دهد، جبران می‌کند، به‌صورتی که اگر انسان را مختار بگذارند بین انتخاب آن عوض و یا شرّ، شرّ را انتخاب می‌کند.