ارزیابی مسئلۀ شرّ از منظر علوم شناختی

با وجود پژوهش‌ها و تحقیقات فراوانی که تاکنون نسبت به مسئله شرّ در حوزه‌های الهیات و فلسفه صورت گرفته‌است، همچنان پرسش‌ها در چرایی وجود شرور در نظام احسن مطرح است. بررسی مسئلۀ شرّ در حوزۀ علوم شناختی می‌تواند مسیر جدیدی در پژوهش‌های جهان امروز ایجاد کند و نگاهی متفاوت نسبت به شرور بودن برخی رویدادها و مفاهیم داشته باشد. علوم شناختی معنا را معلول فهم انسان می‌داند. از دیدگاه این علم، معنا اساساً یک رابطۀ ثابت بین جمله‌ها و واقعیت عینی نیست، بلکه تولید معنا بر مبنای ساختار طرح‌واره‌ای است. طرح‌واره‌ها با سازمان‌دهی مقوله‌های شناخت، مبنای فهم انسان قرار می‌گیرند که این فهم می‌تواند مستقل از رویدادها و موقعیت‌های دنیای واقعی باشد. بر این اساس با بررسی معانی لغوی مفهوم شرّ، طرح‌وارۀ شرّ با دو مولفۀ «پراکندگی» و «فساد» در ذهن انسان شکل گرفته‌است و هر رویدادی که این دو مولفه را در خود داشته باشد می‌تواند انواع جدیدی از مفهوم شرّ در ذهن انسان را پدید آورد. در نتیجه، اطلاق واژۀ «شرّ» بر هر رویداد و یا هر موجودی، بستگی به نوع دریافت انسان از آن پدیده دارد؛ یعنی بتواند دو مولفه پراکندگی و فساد را بر آن پدیده تطبیق دهد و آن را به‌عنوان رویدادی شرّ تلقی کند. از سوی دیگر طرح‌واره‌های که کلام وحی از مفهوم شرّ در سیر هدایتی انسان معرفی می‌کند دارای دو ویژگی مهم است، نخست این که شرّ با اختیار انسان ایجاد می‌گردد و دیگر اینکه هر آنچه که کمال‌خواهی وجودی انسان را دچار آسیب و فساد گرداند، شرّ است. بنابراین آنچه که سبب شده انسان نتواند احسن‌الخالقینی خداوند و وجود شرور در هستی را جمع ببندد این است که حقیقت شرّ در هستی نسبت به آنچه انسان در این باره باور دارد، متفاوت است و این ناشی از عدم درک صحیح مصادیق شرّ است. نقطۀ اصابت مولفه‌‌های طرح‌وارۀ شرّ از نگاه عموم، بُعد مادی انسان است که این مولفه‌ها در حقیقت جزء خاصیت ذاتی عالم ماده هستند. اما بررسی آیات قرآن نشان می‌دهد که عدم انتساب امور به ربوبیت الهی، روشن‌ترین مالکیت را بر دو مولفه پراکندگی و فساد دارد. به عبارت دیگر اموری که نقطۀ مقابل ارادۀ حق تعالی در کمال انسان قرار گیرد، بارزترین مصداق طرح‌وارۀ شرّ از نگاه وحی است.