فاصلۀ نظر تا عمل در مواجهۀ هابرماس با مسئلۀ شرّ

واژۀ «شرّ» بسامد چندانی در اندیشۀ هابرماس ندارد. اما بی‌راه نیست اگر بگوییم محور مباحث هابرماس جستجوی راه رهایی از شرّ ناشی از فعل انسانی است. در واقع، نظریۀ انتقادی و اندیشۀ پراگماتیکی هابرماس به منظور مواجهه با شری پی‌ریزی شده است که حاصل از نوعِ کنش و دخالت انسان در طبیعت است. در نظر او شرّ اغلب از انحراف سیستمی و فقدان ارتباط و درک متقابل افراد و گروه‌ها ناشی می‌شود. از این‌رو، هابرماس تاثیر ساختارهای قدرت و نابرابری‌های سیستمی بر تداوم شرّ در جامعه را بررسی و شیوه‌های استفاده از قدرت گروه‌های مسلط برای سرکوب و استثمار دیگران را نقد می‌کند. او تهدید استفادۀ ابزاری از فناوری‌های بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک برای یکپارچگی و استقلال انسان‌ها را گوشزد و به وجود محدودیت‌ها و نقاط کور عقل سکولار در برخورد با مسائل وجودی و اخلاقی ناشی از شرّ اذعان می‌کند. در نهایت هابرماس، توجه به مفهوم کرامت انسانی را پاسخی به چالش شرّ و بیانگر امید اخلاقی و سیاسی برای جهانی انسانی‌تر عنوان می‌کند. با این حال به نظر می‌رسد سویه‌هایی از نظریۀ او، از جمله اجماع مشورتی و در نظر نگرفتن عدم امکان شکل‌گیری گفت‌وگو در جهان سرمایه‌داری لیبرال، بر علیه او می‌ایستند؛ او لایه‌های متعدد روابط قدرت و جابه‌جایی جانب سرکوب را به‌درستی در نظر نمی‌گیرد. افزون بر این، گاه موضع‌گیری‌ها و تعیین مصداق‌های خود او، به‌سان نمونۀ نقض عملی نظریه‌اش ظاهر می‌شوند؛ او بدون در نظر گرفتن تاریخ مصیبت‌بار شرّ انسانی که شکنندگی و آسیب‌پذیری هویت انسان را آشکار ساخته است، مفهوم کرامت انسانی را ناشی از «تجربۀ تاریخی شرّ رادیکال هولوکاست» عنوان می‌کند. او به صرفِ رجوع به خاطرۀ جمعی مردمان سرزمین خودش، همنوا با جهان سرمایه‌داری پسااستعماری، خاطرات جمعی دیگران را نادیده می‌گیرد و در آخرین موضع‌گیری، با خارج کردن کسانی که حملات اسرائیل به غزه را «به نیت نسل‌کشی می‌دانند» از مخاطب ایده‌آل، راه گفت‌وگو و دفع شرّ را می‌بندد.