تحلیل و تطبیق مسئلۀ خیر و شرّ در حکمت ایرانی و اشراقی

شناخت دقیق و تحلیل صحیح افکار و آرای حکمای اسلامی چون شیخ اشراق، وابسته به شناسایی و زمینه‌ها و عوامل پیدایش اندیشه‌ها و اثرپذیری آن‌ها از خردورزی پیشینیان است. انسان‌شناسی یکی از مواریث حِکمی ایران باستان است که بن‌مایه‌های آن در آرای حکیمان مسلمان و فلسفۀ آنان (فلسفۀ مشاء و فلسفۀ اشراق)، مشاهده ‌می‌شود. از این رو تحلیل فلسفی خیر و شرّ در حوزۀ انسان‌شناسی‏، ناظر به معنای خیر و شرّ در حکمت ایران باستان است که از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. بر همین اساس این نوشتار به جهت تایید و صدق این مسئله به بررسی تحلیلی-تطبیقی مبانی فلسفی برگرفته از خیر و شرّ در حکمت ایرانی با حکمت اشراقی پرداخته است؛ روی‌آوردی که نتیجه آن، گواه از وجود نقاط مشترک فلسفی در تطبیق تاریخی مبانیِ حکمی ایرانی و اشراقی دارد. اشتراکاتی چون: اشتراک مفهوم خیر و شرّ (نور و ظلمت)، وجود اختیار و مختار بودن انسان در پیداش خیر و شرّ و فرشتگان مصادیق خیر و شیاطین مصادیق شرّ، که همگی حکایت بر سیر تاریخی اندیشۀ خیر و شرّ به‌لحاظ وجودشناسی و معرفت‌شناسی از حکمت ایرانی تا اشراقی دارد. چرا که برخی از پژوهش‌گران این وراثت فلسفی را برگرفته از حکمت یونانی دانستند نه حکمت ایرانی و دلیل خود را به شک، شبهه و اختلاف‌نظر در نبود قدمت سندی حکمت ایرانی برگرفته از آئین زرتشت دانستند.