رویکرد خیرانگارانه به رنج و ابتلای اولیای الهی در نسبت با خداوند (با نگرش حکمت متعالیه)

تلقّی خیرانگارانۀ اولیاء الهی از امور سخت و مشقّت باری که در نظر اول، شرّ و رنج‌آور هستند، نیاز به مقدماتی دارد: مقدمۀ اول: در نگاه هستی‌شناسانۀ تشکیکی ملاصدرا (توحید خاصی)، عالم دنیا آخرین حلقۀ تنزّل وجود است و با نگرش توحید خاص الخاصی، رقیقه‌ترین مرحلۀ وجودی است. در ساختار هستی‌شناسانۀ ملاصدرا مثل سایر فیلسوفان مسلمان، شرور عدمی است، یعنی شرّ امری فقدانی است. عدمِ وجود شیء (مرگ) یا عدم وجود کمالی از کمالات وجودیِ شیء (مثلاً جهل یعنی فقدان علم، یا عجز یعنی فقدان قدرت یا نابینائی یعنی فقدان بینائی) که در اثر قانون تزاحمِ عالم ماده ایجاد می‌شود. در این نگرش، هستی و وجود، خیر است. وجودِ محض، خیرِ محض است و هر چه در تنزّلات وجودی به‌نحو تشکیکی از وجود شیء کاسته شود، اقتضای امر عدمی بیشتر پیش آمده و شرور رخ می نمایند. مقدمۀ دوم: اختیار و ارادۀ آزاد انسان اقتضا می‌کند که انسان یکی از دو راه فجور یا فلاح را برگزیند. تاریخ همیشه شاهد دو دسته مردمان هست: کسی که زیستۀ خود را به‌سمت کسب عاجله (یعنی دنیای پر از تزاحم و عالم ناپایدار که به عجله فانی می شود) تنظیم کرده، عملاً با افعال پلید خود وارد دوزخی شده که برای رسیدن به آن باید بکُشد، غارت کند، دروغ و ناروا و تملّق بگوید، بی‌عدالتی کند؛ برخلاف آن انسانی که غایتِ خویش را عالم آخرت (عالم بقا و جاودانگی) قرار داده، عملاً با افعال و رفتارش در همین دنیا وارد بهشتی شده که در آن به‌دنبال زیبائی‌ها، دوستی‌ها، انسانیت و رسیدن به هستی محض است و از هر امر عدمی بیزارست. مقدمۀ سوم: با مراجعه به سرگذشت هر یک از انسان‌های برجسته در طول تاریخ، متوجه موانع و مشکلات سخت و طاقت‌فرسایی نظیر فقر، مرض، از دست دادن عزیزی، و یا عدم درک صحیح مردمان زمانه‌شان از آن‌ها هستیم. انسان‌های خوش‌گذران و جاه‌طلب و لذّت‌گرا موجب بسیاری از شرور اخلاقی، بی‌عدالتی و خونریزی بوده و جز چهرۀ سیاه پلیدی (وجه عدمی شرور) از خود چیزی برجای نگذارده‌اند در حالی‌که انسان‌های بزرگ برای رشید شدن، و هادی و راهبر شدن، نیاز به امتحانات و ابتلائات فراوان دارند. با توجه به محتوای آیات و احادیثِ معتبر و ادعیه و ... این امتحانات در مورد برخی از اولیای الهی بسیار طاقت‌فرساست. شاخصۀ این انسان‌های وارسته، صبوری و شکرگذاری است. رمز آن به نظر نگارنده اینست که انگارۀ ذهنی اولیای الهی از دنیا و آخرت با تصویری که ما داریم متفاوت است.