تاثیر شرّ بر باور دینی و پیامدهای معرفت‌شناختی آن

برخی بر این باورند که ذهن انسان و عوامل ادراکی و معرفتی مرتبط به آن، یگانه عامل شناخت واقعیت و جهان خارج نبوده، بلکه افزون‌ بر عوامل معرفتی، عوامل غیرمعرفتی (اعم از درونی/انفسی همچون احساسات، عواطف، ظرفیت‌های ژنتیکی و وراثتی، ظرفیت‌های جسمی و روانی، یا بیرونی/آفاقی همچون عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، جغرافیایی، زیست‌محیطی و ...) نیز به‌نحو مستقیم یا غیرمستقیم بر فرایند پیدایش و گسترش باورها و معرفت آدمی اثرگذارند؛ برخی زمینه‌ساز یا مُعدّ وصول بشر به معرفت بوده و برخی دیگر، مانع و حجاب کشف واقعِ امورند. در این میان، پدیدار شرّ -به‌سان مسئله‌ای همواره گشوده- از جمله عوامل غیرمعرفتی (درونی/بیرونی) موثر بر باور و معرفت دینی است. مسئلۀ شرّ، اغلب مهم‌ترین مانع در مسیر باور افراد به مفاهیم و مقولات دینی بوده است که هم بر باور دینیِ پیشین تاثیرگذار است و هم بر باور دینیِ پسین . باور دینی پیشین آن است که در مقام مفهوم شکل می‌گیرد و توجیه آن نیازی به تجربه ندارد، برخلاف باور دینی پسین. خیرخواهی و عدل الهی، هم به‌نحو پیشین قابل بررسی است و هم به‌نحو پسین. اما شرّ، با اینکه عمدتاً از طریق تجربه درک می‌شود، گذشته از باورهای دینی پسین، حتی باورهای دینی پیشین را نیز ممکن است به چالش بکشد. در واقع، باور به خدا، در مواجهه با مسئلۀ شرّ، ممکن است سه وضعیت پیدا کند: (1) وجود خدا یکسره انکار شود؛ (2) وجود خدا تایید ولی خیرخواهی و عدالت او انکار شود؛ و (3) وجود خدا و خیرخواهی و عدالت او تایید و به مسئلۀ شرّ نیز پاسخ داده شود. بدین‌سان نحوۀ مواجهه افراد با مسئلۀ شرّ می‌تواند منشا پیدایش تنوع و تکثری از باورهای دینی و غیردینی باشد. گاه لزوم تحمل عقاید دینی مختلف و ضرورت زیست روادارانه، تکثرگرایی دینی را موجه جلوه داده است، اما روشن است که فقدان معیاری قطعی به‌منظور اعتبارسنجی باورهای دینی مختلف، به نسبی‌گرایی معرفتی -که دارای تناقضی ذاتی است- می‌انجامد.