بررسی مسئلۀ شرور با تاکید بر صفات مستاثرۀ خداوند

پس از اثبات وجود خداوند، صفات الهی و فهم درست معانی آن، نقش فزاینده‌ای در فهم برخی از شبهات الهیاتی دارد. از جمله مسائل بسیار مهم در اندیشه‌های الهیاتی، مسئلۀ شرور است. در رویکرد کلامی، مسئلۀ شرور بیش‌تر بر تلقی و برداشت ما از بعضی صفات مانند عدالت، رحمت و علم الهی استوار است. اشکال چنین برداشتی، مبتنی بر تقسیم رایج صفات الهی به صفات متجلیه و مستاثره است که صفات متجلیه صرفاً در ظرف دنیوی قابل تحقق است. در حالی که صفات مستاثره چنین تحققی نداشته و اختصاص به حق تعالی دارد. در این طرز تلقی، اشکال مسئلۀ شرور این است که با صفات سه‌گانه مذکور در تعارض است که باید تعارض میان شرور با صفات مذکور را حلّ‌ کرد. اما اگر طبق نظر عرفا، کُنه همۀ صفات الهی را مستاثره بدانیم. یعنی، اینکه حقیقت هیچ ‌یک از صفات الهی در مرتبۀ زندگی دنیوی تجلی نکرده است، بلکه تجلی کُنه صفات، به ساحت‌های دیگر هستی برمی‌گردد، دیگر تعارضی میان مسئله شرور و صفات مذکور نخواهد بود. با توجه به رویکردهای مذکور، در برداشت رایج از صفات، باید بپذیریم که ما فهم دقیقی از عدالت، رحمت و علم الهی نداریم. و بر این اساس تیزی مسئلۀ شرور که مبتنی و مفروض بر فهم صفات الهی است، کُند خواهد شد. نگارنده در این مقاله تلاش می‌کند که به روشی تطبیقی و کتابخانه‌ای، در دو محور، تلقی رایج از شرور و توضیح صفات مستاثره را مورد بحث قرار دهد.