آیا با وجود شرور، خلق بهترین جهان ممکن توسط خداوند پایان یافته است؟

بر اساس استدلال‌های فلسفی الهیّات طبیعی، وجود خدا امر یقینی است. از سویی شرور طبیعی و اخلاقی در جهان وجود عینی دارند و با وجود شرور، این جهان، بهترین جهان ممکن نیست. اما نمی‌توان این واقعیّت را دلیل موجّهی بر ناتوانی خداوند در خلق بهترین جهان ممکن، فقدان علم مطلق و خیرخواهی الهی دانست. بر این اساس، دیدگاه موجود مبنی بر اراده و فعل الهی در خلق نهایی بهترین جهان ممکن را می‌توان مورد پرسش و بازنگری جدّی قرار داد. این که خداوند برای خلق جهانی متنوّع و ادارۀ آن از ساده‌ترین قوانین ممکن استفاده کرده است دلالت بر قدرت و علم الهی دارد. خداباوران سنّتی و نواندیش، دخالت علّی و همکاری سببی الهی در خلق و حفظ هر آن چه اقتضای وجود دارد و فعّالیت مستقیم الهی به‌عنوان علّت هم‌زمان هر رخدادی حتّی شرور را باور دارند. آیا پاسخی درخور برای تبرئۀ خداوند در حدوث شرّ در جهان می‌توان ارائه کرد؟ در نحلۀ فلسفۀ طبیعت‌گرا آن‌چه درچهارچوب نظریۀ تکامل نگنجد با عقل ناسازگار است. در یک نگرش فلسفی نوآورانه می‌توان این‌گونه فرض کرد که جهانِ ممکنِ بهتر در پیوستاری تحوّلی و تکاملی به روش «صیرورت» در حال تشکیل است. انتهای زمانی آن را نمی‌دانیم اما در این میان، برخوردها، ایجاد فرصت‌ها و فراز و فرودهایی -که شاید حدوث شرور برای شکل‌گیری آن‌ها ضروری باشند - در حال انجام است. محدودیّت عقل و دانش انسان باعث ناتوانی او در دانستن این که چگونه برخی رویدادها در جهان بر رویدادهای دیگر تاثیر می‌گذارند شده است. این مهم که میزان تامّ ناراحتی‌هایی که شرور، موجد آن‌ها هستند در قیاس با کلان حیاتِ رو به تکاملِ موجوداتِ ذی‌شعور جزئی است، نباید از نظر دور بماند. بحث شرّ فقط مختص گونۀ انسان هوشمند که یکی از میلیون‌ها گونۀ موجود در زمین است نیست. الهی‌دانان پویشی همچون وایتهد، هارتس‌هورن و جان بی. کاب خصوصیّت ذاتی خداوند را تاثیرگذاری و تاثیرپذیری از فرایندهای زمانی دانسته‌اند. پیروان مکتب فلسفی شیکاگو با تبیین متفاوتی از توصیف‌های سنّتی درون‌دینی و مردود دانستن علم و قدرت مطلق الهی و نیز تفکیک شرّ ظاهری از شرّ واقعی، خدا را از دخالت در حدوث شرور عالم مبرّا دانسته‌اند. اگر در اطراف این فکر نوآورانه که خلق «جهانِ ممکنِ بهتر» توسط خداوند هنوز پایان ‌نیافته است و برای تحقّق چنین جهانی، پویشی مستمر در حال انجام است و شرور نیز جزئی از این ادارۀ خلاقانۀ الهی است پژوهش شود طرحی نو درانداخته می‌شود و مسیر فلسفی جدیدی فراروی فیلسوفان گشوده خواهد شد.