تحلیل نگرۀ قرآن به مسئلۀ شرّ طبیعی

قرآن کریم کتاب مقدس مسلمانان است که هم منبع آموزه‌های دینی و هم الهام بخش بسیاری از اندیشه‌های الهیاتی است. اگرچه در قرآن به سود وجود خدا استدلال منطقی ارائه نشده است، ولی نسبت به صفات و افعال او استدلال‌های گوناگونی بیان شده است. افزون بر این آموزه‌های گوناگونی در قرآن، راهبردهایی را بیان می‌دارد که می‌تواند در حل معضلات فلسفی و الهیات کارآمد باشد. از جملۀ این موارد، نگره قرآن به بلایا و شرور است. مسئلۀ اصلی این نوشتار آن است که قرآن چالش الهیاتی شرّ را چگونه حلّ می‌کند؟ به‌ویژه که مسئلۀ شرّ در طول تاریخ مورد توجه عموم مردم و اندیشمندان مختلف بوده است. گاه تلقی افراد بر ناسازگاری شرور با حکمت الهی و گاه با عدل الهی و گاه با اصل وجود خدا بوده است. یافته‌های این تحقیق بر اساس روش کتابخانه‌ای و با رویکرد تحلیلی نسبت به آیات قرآن و تفاسیر مربوطه، نشان از آن دارد که قرآن در صدد انکار شرّ و ارجاع آن به عدم نیست، بلکه رویکردی همدلانه نسبت به رنج و آلام بشر دارد. با این حال، رهیافت کلی قرآن در مسئلۀ شرور را می‌توان دو مورد خلاصه کرد: نخست آنکه قرآن، محور اصلی شرور را شرّ اخلاقی می‌داند، بلکه بسیاری از شرور طبیعی را نیز در امتداد شرّ اخلاقی معرفی می‌نماید. البته نسبت به این مسئله چالش‌هایی در برخی آیات وجود دارد که مفسران در تبیین و رفع آن‌ها کوشش‌های فراوانی داشته‌اند. دوم آنکه نگرۀ قرآن به شرّ در مقیاس فردی نیست، بلکه شرّ را برآمده از زندگی جمعی و نوعی انسان می‌داند. نتیجۀ این نگره آن است که بسیاری از شرور در امتداد شرّ اخلاقی هستند، ولی این به معنای آن نیست که مصیب‌دیده لزوماً خودش دچار خطا یا شرّ اخلاقی باشد. به‌عنوان مثال بلایای مربوط به کودکان، انبیاء و اولیاء از جمله اموری است که نمی‌توان آن را به شرّ اخلاقی صادر شده از خود فرد ارتباط داد بلکه بایستی در مقیاسی جمعی و کلان به آن نگریست.