پرسش از انسان و مسئلۀ اگزیستانسیال شر

از یک منظر مسئلۀ شرّ را می‌توان از دو بعد نظری و اگزیستانسیال مورد بررسی قرار داد. دربارۀ ابعاد نظری مسئلۀ شرّ سخن بسیار گفته شده و دیدگاه‌های مختلف و متنوعی طرح شده است، اما سخن گفتن از بعد اگزیستانسیال مسئلۀ شرّ بسیار دشوار است. تجربۀ مواجهۀ اگزیستانسیال با شرّ در برخی انسان‌ها تا انکار باورهای دینی و حتی ارزش فلسفی زندگی پیش می‌رود و بنیاد زندگی آن‌ها را دگرگون می‌کند. با این وجود پژوهش‌های زیادی در زبان فارسی که این موضوع را با مرکزیت «انسان» و نه شرّ در کانون توجه خود قرار داده باشند و در عین حال مسئلۀ اگزیستانسیال شرّ را به‌عنوان دغدغه‌ای فلسفی مورد تحلیل قرار داده باشند، به‌راحتی قابل جست‌وجو نیست. بررسی چگونگی رویارویی انسان با مسئلۀ شرّ به‌مثابۀ بخشی از تجربۀ زیستۀ انسان در جهان، پرسشی بنیادین در خود دارد: این نحوۀ مواجهه به‌لحاظ فلسفی چگونه بر روند شکل‌گیری جهان‌بینی و قضاوت‌های اساسی‌ انسان و بالتبع بر دریافت انسان از خود در جهان تاثیر می‌گذارد؟ یا به عبارتی دیگر این رویارویی چگونه در جایابی انسان از خود در جهان و به بیان دقیق‌تر در برقراری نسبت انسان با خود، خدا و جهان نقش‌آفرینی می‌کند؟ بدون تردید این دریافت در پیوند با نسبت وجودی انسان با جهان و خدا است و ارزش‌های اساسی او را سامان می‌دهد. بررسی فلسفی پاسخ به این پرسش و مواجهۀ اگزیستانسیال با شرّ موضوعی است که به غایت شایستۀ تحقیق برای پاسخ‌گویی به بخش بزرگی از ابهامات و پرسش‌های بشر امروزی است. در حالی‌که در اغلب پژوهش‌هایی که به این موضوع پرداخته‌اند بُعد متافیزیکی و حتی روان‌شناختی غالب است، در این جستار تلاش بر آن است تا نشان داده شود برای پاسخ به پرسش بالا از منظر اگزیستانسیالیستی لازم است که نخست به پرسش از انسان پرداخته شود و آنگاه ربط و نسبت انسان با آگاهی‌اش از رنج و درد و ترس و نهایتاً مرگ مورد پژوهش قرار گیرد. این پرسش و درهم‌تنیدگی آن با «انسان به مثابۀ در جهان بودن»، مسیر فلسفی‌ای است که می‌تواند راه دیگری را برای پرداختن به بُعد اگزیستانسیال مسئلۀ شرّ هموار کند.