مقایسۀ طرز تلقی آیین اسلام و آیین هندو نسبت به شرور و رنج

در تفکر آیین هندو و آیین بودا، شرور و رنج‌ها مذموم نشان داده می‌شود و این باور به «سامسارا» معروف گشته است. انسان باید خود را از دردها جدا کند و به مراقبه، انزوا و جامعه‌گریزی بپردازد تا که از چرخۀ باطل تناسخ که به علت درگیری با سامسارا به وجود می‌آید برای همیشه رها گردد. این سلوک، مخالف فطرت آدمی است که در قرآن به آن اشاره شده است؛ از دیدگاه قرآن و روایات، انسان در درد (و سامسارا) است که رشد می‌کند و به توحید و شناخت درستی از خدا می‌رسد؛ و شرور، نه تنها جزئی ممکن، بلکه جزئی ضروری در زیست مومنانه است. در ضمن این مقاله، به وجوه تفاوت‌های نگرش قرآن و اهل بیت با نگرش هندوئیسم پرداخته می‌شود. حاصل این تفاوت‌ها را می‌توان در سه نکتۀ کلیدی برشمرد: (1) باور بنیادین و جوهرۀ چرخۀ سامسارا، مفهوم «دُخا» است؛ یعنی وجود انسان و زندگی دنیوی، بذات، غمگین و رنجور است و انسان پس از رهایی از زندگی است که به «سُخا» یعنی خوشحالی می‌رسد. در حالی که اسلام تا این اندازه به ذات انسان و زندگی دنیا بدبین نیست؛ بلکه اولاً ذات انسان در ابتدا همانند لوح سفیدی است که نه غمگین است و نه شاد؛ ثانیاً زندگی نیز لزوماً نمی‌بایست ذاتاً غمگین باشد بلکه انسان می‌تواند به حیات طیبه و شاد در دنیا نیز دست یابد؛ (2) بر اساس سامسارا، انسان به‌وسیلۀ رنج و درد دچار کارما یا دوباره-تولد می‌گردد تا وقتی که به موشکا یا رهایی کامل دست یاید؛ در حالی که از نظر اسلام انسان اتفاقاً در درد و رنج است که تکامل نهایی می‌یابد و نیازی به برگشت به دنیا ندارد؛ (3) مهم‌تر اینکه بر اساس باور ودایی سامسارا، انسان با ابزار مراقبه و کناره‌گیری کامل از دردها و رنج‌ها، به نیروانا یعنی بصیرت درونی و آناتا یعنی «خود واقعی» می‌رسد؛ در حالی که در اسلام دقیقاً برعکس این باور وجود دارد: یعنی اینکه انسان تا توسط نقص و شرّ در جان، مال، فرزند و ... مورد امتحان الهی قرار نگیرد به «بصیرت درونی» و «خود واقعی» دست نمی‌یابد.