«تحقّق‌ناپذیریِ بهترین جهانِ ممکن» به‌مثابۀ پاسخی برای «مسئلۀ شر» و نقد ویلیام رو بر آن

برخی فیلسوفان معاصر، مانند ریچارد سوئینبرن، نورمن کرتزمن، و ...، به تاسّی از توماس آکوئینی، مدعی‌اند که (1) تحقّقِ بهترین جهانِ ممکن، مُحال است؛ (2) اگر تحقّقِ بهترین جهانِ ممکن، مُحال باشد، آنگاه نیافریدنِ بهترین جهانِ ممکن منافاتی با خیریّتِ محضِ خداوند نخواهد داشت؛ و (3) نیافریدنِ بهترین جهانِ ممکن منافاتی با خیریّتِ محضِ خداوند ندارد. استدلال بر (1): مجموعۀ «جهان‌های بهتر»، نامتناهیِ بالقوّه است؛ بدین معنا که اگر میزانِ خیر موجود در جهانِ بالفعل (x)،n باشد، همواره می‌توان جهان دیگری (y) را تصوّر کرد که خیرِ موجود در آن n+1 است و خدایِ قادر و حکیمِ مطلق، می‌توانست آن را بیافریند. استدلال بر (2): مُحالاتِ منطقی، همچنانکه قدرتِ نامتناهیِ خدا را محدود نمی‌کنند، خیرخواهیِ نامتناهیِ او را نیز محدود نمی‌کنند. به تعبیر شلسینگر، این اعتراض که چرا خداوند جهانی بهتر از این نیافریده است، همواره قابل طرح است و (4) «اعتراضاتی که همیشه جاری‌اند؛ هیچ‌گاه جاری نیستند.» ویلیام رو در نقد این استدلال، (1) را مفروض می‌انگارد، امّا (2) را ردّ می‌کند. از نظر وی باید (2) را با این مقدمۀ شهودی جایگزین کنیم که (5) «اگر تحقّقِ بهترین جهانِ ممکن منطقاً مُحال باشد، آنگاه خدایِ خیر محض وجود نخواهد داشت». (5)، (1) و وضع مقدّم، نتیجه می‌دهد که (6) «خدایِ خیر محض وجود ندارد.» رو در نقد (2) و دفاع از (5) می‌گوید: وقتی خدا علی‌رغمِ قدرت بر خلق (y)، (x) را برگزیده باشد، آنگاه ممکن (قابل تصوّر) است، موجودی وجود داشته باشد که درجۀ خیریّتِ او چندان شدید است که نمی‌تواند به کمتر از (y) بسنده کند. لذا موجودی خیرتر از این خدا، قابل تصوّر است. اگرچه خلق «بهترین جهانِ ممکن» منطقاً مُحال است؛ امّا خلقِ جهانِ(y) منطقاً ممکن است. بنابراین، ترجیح (x) بر (y) منافی با خیرّتِ محضِ خداست. همچنین (4) مصادره به مطلوب است. به نظر من، خودِ (1) نیز قابل مناقشه است. اگر همۀ دفاعیه‌هایِ مربوط به مسئلۀ شرّ، تامّ باشند؛ آنگاه فقدانِ هر خیری در این جهان، ناشی از تعارضِ آن با یک یا چند خیرِ برتر خواهد بود. در نتیجه خداباوریِ راست‌کیشانه، باید بر (7) «این جهان، بهترین جهانِ ممکن است» ملتزم باشد.