شر معرفت‌شناختی در کتاب ایوب

در کتاب ایوب، شروری دامن‌گیر ایوب می‌شوند که به‌خاطر ناسپاسی و نافرمانی او از خداوند نیست. در این کتاب، دو ایوب با دو ویژگی متمایز ظاهر می‌شوند: (1) ایوب شاکر که با از دست دادن مال، مکنت و فرزندان، هنوز شکرگزار خداوند است؛ (2) ایوب ناشکیب و نافرمان که بعد از بیماری و خاکسترنشینی و در گفت‌وگو با دوستان، با بی‌گناه دانستن خود، خدا را به دلیل ایجاد رنج‌هایی که مستحق آن‌ها نیست، متهم به بی‌‌عدالتی کرده و او را شماتت می‌کند و به پوچی می‌رسد. او خداوند را به شیری قوی و درنده تشبیه می‌کند که گلوی او را گرفته و او را پاره‌پاره می‌کند، و یا به جنگ‌جویی تشبیه می‌کند که وی را با بی‌رحمی و پی‌درپی هدف آماج تیرهای خود قرار می‌دهد. در بخش‌های مختلف این کتاب، به‌ویژه گفت‌وگوهای ایوب با دوستان خود، با نظریات مختلفی در بارۀ جایگاه رنج در زندگی انسان مواجه می‌شویم: رنج به‌عنوان معلول گناه انسان، رنج به‌عنوان عاملی تربیتی برای دوری انسان از گناه و رنج به‌عنوان آزمون الهی برای تایید استقامت بر پرهیزکاری انسان. علاوه بر این دیدگاه‌ها، دیدگاه دیگری نیز در این کتاب قابل دریافت است که بیان می‌دارد قوای ادراکی انسان در شناخت حکمت افعال الهی ناکارآمد هستند و افعال الهی را بر اساس منافع و مصالح خود داوری می‌کنند و لذا افعال سراسر خیر الهی را شرّ می‌پندارند. این نظریه، شرّ را نه امری واقعی بلکه امری معرفتی و برآمده از نحوۀ شناخت محدود انسان نسبت به افعال الهی، تلقی می‌کند. به‌نظر می‌رسد که نظریۀ اخیر در کتاب ایوب نظریۀ ارجح است. در چارچوب این نگاه به مسئلۀ شرّ، تسلیم ناشی از فیض و لطف الهی تنها راه مقابله با شرور و معنا بخشیدن به زندگی است. این نظریه زمانی در کتاب ایوب تایید بیشتری می‌یابد که خداوند ایوب را که به‌دنبال علت وجودی شرّ می‌گشت و دوستانش را که درصدد بیان دلایل منطقی شرّ بودند، وادار به توبه و تقدیم قربانی می‌کند. پاسخ تسلیم محض ایوب نیز بازگشت تمام آن چیزی است که از دست داده بود.