از رنج تا گنج (رنج معنابخش از دیدگاه مولانا جلال‌الدین)

همان‌گونه که برخی از متفکران معاصر مانند جان هیک گفته‌اند، رنخ به‌مثابۀ نقطۀ مرکزی «مسئلۀ شر» است. چه‌بسا بتوانیم بگوییم که بزرگ‌ترین چالش پیش‌روی انسان در این جهان وجود رنج، کثرت و فراوانی و تنوع عظیم رنج‌ها، و از دو مهم‌تر، تجربۀ رنج‌هایی است که انسان احساس می‌کند در پیش و پشت آن‌ها هیچ معنایی وجود ندارد. به گفتۀ دکتر فرانکل آنچه آدمی را از پای درمی‌آورد، «وجود رنج یا شدّت رنج نیست، بلکه فقدا معناست.» رابطۀ بین رنج و معنا رابطۀ پیچیده‌ای است؛ چه‌بسا بتوانیم از یک نوع رابطۀ دیالکتیکی بین این دو سخن بگوییم. در اندیشۀ مولانا جلال‌الدین ما با یک سه‌ضلعی مواجه هستیم: رنج، عشق و معنای زندگی. به تعبیری می‌توان گفت که رنج همراه با عشق (سنتز رنج عاشقانه) ما را به معنای می‌رساند. در این مختصر، فقط به این نکته اشاره می‌کنیم که رنج اگر به گنج منتهی نشود؛ رنج پوچ و غیرقابل تحمل و بی‌معناست. حال باید پرسید آن گنج چیست؟ و چه نوع رنجی به گنج منتهی می‌شود. در این مقاله، ما سرانجام به این نتیجه می‌رسیم که رنج منتهی به گنج رنج عاشقانه است و آن گنج خود برتر و معشوق برتر است. به گفتۀ مولانا: «رنج گنج آمد که رحمت‌ها دروست/مغز تازه شود چو بخراشید پوست.»