آیا معلولیت شرّ است؟

معلولیت با توجه به ماهیتِ برساختی، و نه ذاتیِ آن، و با توجه به ماهیت نسبی و فرهنگی، و نه مطلق و جهانیِ آن، از اساس یک مصداق از مفهوم شرّ نیست. آیا این ادعا به معنای این است که معلولیت خیر است؟ خیر! معلولیت هیچ بار ارزش‌گذارانه مثبت (معصومیت، مایۀ استجابت دعا، کلید بهشت) یا منفی (تقاص گناه، هشدار، مایۀ ترحم) یا حتی خنثایی (بدون ایجاد هیچ‌گونه چالشی در زندگی) ندارد. بنابر مطالعات معلولیت، چهارگونه رویکرد به معلولیت وجود دارد که صرفاً در اولین رویکرد معلولیت با شرّ یکی است؛ و آن رویکرد درمانی و پزشکی به معلولیت است: معلولیت صرفاً آسیب و عارضۀ بدنی یا ذهنی است که به اشخاص معلول وارد شده است. این حالتِ زیستی یا ژنتیکی یا شناختی، یا درمان می‌شود یا همواره مایۀ رنج و عذاب شخص باقی می‌ماند. رویکرد دوم، رویکرد اجتماعی است: در این رویکرد معلولیت ذات ثابتِ شرّ ندارد، بلکه محصول ساختارهای اجتماعی و نامناسب‌سازی و جز آن است که به ناتوانی شخص از انجام عملکردهای مورد انتظار انجامیده است. در رویکرد سوم نیز معلولیت شرّ نیست، بلکه هویت اجتماعی است. در این رویکرد، معلولیت نقص و ضعف و علیل بودن نیست بلکه یک سبک زندگی یا تنوعی از تجربه‌های بشری یا نحوه‌ای از بودن انسان در این جهان است. معلولیت تکثر بدن‌ها یا ذهن‌هاست. به تکثرگرایی بدنی و ذهنی نیاز است تا معلولیت به‌منزلۀ طرد اجتماعی نباشد. در رویکرد جهارم نیز معلولیت شرّ نیست، بلکه محصول عدم سازگاری شخص با محیط زیست خود است. در این نوع نگاه، معلولیت یک تجربۀ بدنمند پاتولوژیک/آسیب‌شناسانه نیست، بلکه یک تجربۀ بدن‌مند پدیدارشناسانه و اول‌شخص است. از این رو، هیچ سوم شخصی حق معلول نامیدن دیگری را ندارد. افراد معلول تنها کارها را با صرف زمان بیش‌تر، با درخواست کمک از دیگران یا به شیوۀ متفاوت انجام می‌دهند. مطالعات جدید معلولیت با معرفی این چهار رویکرد به معلولیت راهی برای شرزدایی از مفهوم معلولیت باز کرده است. شاید بسیاری از مصادیق شرور دست‌کم شروی که به اقلیت‌ها رو داشته می‌شود، همچون بی‌عدالتی‌ در خصوص زنان، مهاجران، سیاهان، قومیت‌ها، فقرا و جز آن با آگاهی در خصوص هویت اجتماعی این افراد برطرف شود. مگر افلاطون نگفته بود: منشا تمام شرور، جهل بشر است. این سخن، اگر همۀ حقیقت در خصوص شرّ نباشد، در خصوص معلولیت و بسیاری از وضعیت‌های بشری، سخن درستی است. من در تجربۀ زیسته‌ام به‌عنوان مادر کودک دارای معلولیت، این فرایند را از شرانگاریِ معلولیت تا شرزدایی، ساختارانگاری، هویت‌سازی و سازگاری با محیط زیست‌انگاریِ معلولیت پیموده‌ام.