مسئلۀ شرّ در اندیشۀ متاخر ویتگنشتاین

آیا می‌توان با تکیه بر مفهوم نحوه‌های معیشت و تمایز میان نحوه‌های معیشت دینی و فلسفی در فلسفۀ متاخر ویتگنشتاین، به او نسبت داد که پروای این را نداشت که مومنان با وجود تناقضی منطقی باوری دینی را بپذیرند؟ مسئلۀ شرّ، ادعای نوعی تناقض ضمنی میان باور به وجود خدا و وجود شرور است. برای کشف تناقضی ضمنی در باورهای مومنان،‌ فیلسوف ملحد باید ابزارهای منطقی را به‌کار گیرد تا نشان دهد تناقضی در پسِ باور به وجود خدا پنهان است. از سوی دیگر همواره آدم‌هایی به دنبال طرح پاسخ‌هایی به مسئلۀ شرّ خواهند بود و تلاش خواهند کرد تا نشان دهند خداوند برای تجویز شرور عالم دلایلی داشته است. این‌که مسئلۀ شرّ نهایتاً در طرح دعاوی خود موفق خواهد بود یا آن‌که ناکام خواهند ماند، مستلزم ورود به یک بحث فلسفی پردامنه و استفادۀ وسیع از ابزارهای منطق است. زبانی که به مسئلۀ شرّ می‌پردازد، کاربرد دینی از زبان به شمار نمی‌رود، بلکه کاربرد فلسفی از زبان است. زبان دین، کارکردی منحصر به خودش دارد و نباید مدعیات آن را مشمول آن نوع از تحقیقات و داوری‌هایی قرار دهیم که در حوزۀ منطق و فلسفه به‌کار می‌روند. دین ملتزم و تابع قوانین منطق نیست و به عنوان نوعی بازی زبانی با تامل آغاز نمی‌شود. البته ویتگنشتاین نمی‌گفت فیلسوف نمی‌تواند باوری دینی را خرافه یا تناقض‌آمیز بداند. در روش فلسفی ویتگنشتاین تحلیل دستور زبان، آشفتگی‌ها را نظم می‌دهد و ما را از سردرگمی رهایی می‌بخشد و فیلسوف می‌تواند این آشفتگی‌ها را برملا کند و برای نظم‌بخشیدن به آن تلاش کند. اهتمام ویتگنشتاین بر ربط وثیق میان معنا و کاربرد و توجه به کثرت کاربردهای زبان به پژوهش فلسفی کمک شایانی کرده است. اما این ادعا که تنها تعلق خاطر فیلسوف، یافتن منطق زبان واژه‌ها است و فیلسوف هیچ فعالیت متافیزیکی‌ای ندارد، ادعایی بیش از اندازه قوی است. مسائل فلسفۀ دین چیزی بیش از مشکلات زبانی‌اند و با دقت‌های دستور زبانی و وسواس در کاربرد واژه‌ها و استعمال درست جملات فیصله نخواهند یافت.