شر؛ نظام‌واره‌های نوخاسته و فرآیندهای آشوبناک

در نظام‌وارۀ نوخاسته، رفتار و اجزای موجودات که به‌تنهایی شرّ نیستند به مرور زمان پیچیده‌تر شده؛ تا آنجا که چه‌بسا طی فرآیند سازگاری با شرایط درونی (از طریق برهم‌کنش‌های درون طبیعت) و بیرونی (ظرفیتِ محیط)، شرورِ نوخاستۀ تقلیل‌ناپذیری را به‌عنوان ویژگی نوخاسته از کل از خود بروز دهند. این واقعیت‌های تکامل‌یافته، اثری علّی بر اجزای خود داشته که بر مبنای شرایط اولیه و ویژگی‌های سطح بنیادین، قابل پیش‌بینی نیستند. غیر از این شرّ طبیعی، می‌توان شرور اجتماعی را نیز بر اساس نظام‌های اجتماعی تبیین کرد. بر مبنای نوخاستگیِ شرور اجتماعی، شرّ حاکم در یک جامعه ای‌بسا جنبۀ فردی نداشته باشد، بلکه یک ویژگیِ نوخاسته از کل نظام‌واره باشد به‌نحوی که کاملاً جنبۀ جمعی و ساختاری دارد. نوخاستگی، کیفیت بنیادین دستگاه‌های خودسازمان‌دهنده است که شامل جنبه‌هایی از جمله نظام‌واره‌بودن، نوخاستگی از پایین به بالا، علیّت غیرخطی، سلسله‌مراتبی‌بودن، وحدت در عین کثرت و ... است. شرّ از منظر نوخاسته‌گرایی ویژگی قطعی و غیرخطیِ نظام‌واره‌ای است که نسبت به شرایط اولیه بسیار حساس می‌باشد، هرگونه تغییر در آن ممکن است موجب نوخاسته‌شدنِ فرآیند آشوب و شرورِ غیرقابل پیش‌بینی شود. مطالعۀ نظام‌واره‌های آشوبناک، شاخه‌ای از ریاضیات و دانشی میان‌رشته‌ای است و به پدیده‌هایی می‌پردازد که فرآیند شرور و بی‌نظمی‌شان ظاهراً تصادفی است، اما در واقع از قوانین و الگوهای حساس نسبت به تغییراتِ شرایط اولیه، پیروی می‌کنند. یکی از مباحث آن نظریۀ اثر پروانه‌ای در توضیح شرّ طبیعی می‌باشد. با توجه به انگارۀ فوق، شرّ طبیعی صادق دانسته می‌شود. چنانچه این سخنان بتواند ثابت کند شرّ بدون وجود اجزاء و افراد شرور در یک نظام‌وارۀ نوخاسته شایع و منتشر می‌شود، با کمک این دانش چگونه می‌توانیم خود را سازماندهی کرده تا نوخاسته‌شدنِ شرّ را مدیریت و محدود کنیم؟ و چه کمکی به گشودنِ گره‌های معرفتی، فلسفی یا الهیاتی می‌کند؟ متافیزیکِ نوخاسته‌گرا درحالی که به تکاملی بودنِ فرآیند آفرینش جهان معتقد است، شرورِ نوخاسته را صرفاً بخشی از روند تکامل ندانسته بلکه قائل است: مرتبۀ معینی از ارادۀ آزادِ موجوداتِ آگاه، امکانِ شرّ را فراهم کرده است.