نسبت شرّ و جدّی گرفتن دنیا

چرا هرچه از عرفان به سمت فلسفه‌های الهی و بعد فلسفه‌های غیر الهی می‌آییم، مسئلۀ شرّ پررنگ‌تر می‌شود و گاهی از آن به زرادخانۀ کفر تعبیر می‌شود؟ این تفاوت تابع مقدار جدّی‌گرفتن دنیاست. در نگاه عارفان زندگی دنیوی در مقابل اصل هستی هیچ انگاشته می‌شود. این هیچ‌انگاری با خیالی پنداشتن زندگی که در بعضی از آموزه‌های ادیان هندی دیده می‌شود، متفاوت است. این نگاه در متون دینی ریشه دارد که «انّ الاخره لهی الحیوان». اهمیت قائل شدن برای زندگی دنیوی مسئلۀ شرّ را پررنگ می‌کند. بر همین اساس است که یکی از دعاهای پیامبر اسلام (ص) آن بود که «الله ارنا الاشیاء کما هی». اگر امور همان‌گونه که ارزش و واقعیت دارد در معرض دید قرار گیرد و حیات واقعی از حیات دنیوی متمایز شود، و قدرت فرقان که از آثار تقواست برای فرد رخ دهد، دیگر زندگی دنیوی موقعیت پیشین خود را که در نگاه ابتدایی به ذهن می‌رسید، از دست می‌دهد. اما در تلقی‌هایی که جایگاه زندگی دنیوی بشر جدّی گرفته می‌شود و بلکه بالاترین سطح زندگی دانسته می‌شود و بالاترین همت پیروان این نگاه آبادانی دنیاست، همان که در ادعیۀ اسلامی از این نگاه تحذیر می‌شود: «اللهم لاتجعل الدنیا اکبر همنا و لا مبلغ علمنا»، در این صورت با توجه به ماهیت زندگی دنیوی که رنج، جزء ذاتی آن است و بیماری و مرگ و پیری ... در آن غیرقابل حذف است، یک سوال در مقابل چشم مردم برجسته می‌شود: چرا این همه رنج‌های طبیعی و اخلاقی و متافیزیکی وجود دارد؟ این دقیقاً همان نگاهی است که قرار بود که با حرکت و پیام انبیاء تصحیح شود و در کبد و سختی بودن انسان در دنیا و بی‌اهمیت زندگی دنیوی یادآوری شود. اگر این‌گونه دنیا از اصالت بیفتد، آنگاه این رنج دقیقاً در جهت هدف خلقت قرار می‌گیرد به این معنا که اصل هدف زندگی بشر دنیای آخرت است، و خداوند قرائن بسیاری را در زندگی دنیوی طبق طبق قاعده لطف در مقابل انسان قرار می‌دهد تا اصل را اصل ببیند و جای اصل و فرع را عوض نکند و به دنیا دل بسته نشود. بر این اساس این رنج‌ها برای اولیای الهی بیش‌تر است تا بی‌ارزشی و بی‌اهمیتی این سطح از زندگی بیشتر برای مردم عادی نمایان باشد.