نقد برهان اختفای الهی شلنبرگ به‌مثابۀ مصداقی از مسئلۀ شرّ از منظر تجربۀ دینی

شلنبرگ اصلی‌ترین مقرر برهان اختفای الهی، معتقد است اگر خدای ادیان توحیدی واقعاً وجود دارد و دارای صفاتی هم‌چون عشق و محبت نامحدود نسبت ‌به بندگان خویش است، باید عشقی بسیار بالاتر از عشق مادر به فرزند را نشان داده و به طریق اولی آن را دارا باشد‌؛ حال آن‌که نسبت ‌به سرگردانی انسان‌ها در جست‌وجوی خدای خویش آگاه است و توانایی رفع هرگونه مانعی را نیز دراین‌باره دارد؛ اما اختفای الهی به کرات رخ داده‌است، در نتیجه اساساً چنین خدایی با چنین صفاتی وجود ندارد. برخی اندیشمندان، این استدلال وی بر رد خداباوری را در واقع تقریر دیگری از مسئله شرّ و مصداقی از آن تلقی کرده‌اند. نوشتار پیش‌رو، بر آن است که مطابق با دیدگاه یادشده، از منظر تجربه دینی با روشی تحلیلی‌اسنادی و براساس رویکردی معرفت‌شناسانه، کامیابی یا عدم‌کامیابی این برهان را در رد وجود خدا، به مثابه مصداقی از مسئله شرّ ارزیابی کند. نوآوری این تحقیق توجه به نقد برهان اختفا از منظر تجربه دینی است، که طبق فحص نگارندگان تاکنون در آثاری که به نقد این برهان پرداخته‌اند - چه در فضای اسلامی و چه غیر آن- مورد توجه ناقدان نبوده؛ در حالی‌که به نظر می‌رسد نقد این برهان، از منظر یادشده می‌تواند بستر مناسب‌تری را در این زمینه پیش‌روی ما قرار دهد. یافته‌های تحقیق: با بررسی انجام شده در انواع مختلف تجارب دینی نشان داده می‌شود که به صورت مسلم برخی از اقسام این تجارب، دارای ارزش معرفت‌شناختی‌اند؛ به ویژه مواردی که از سنخ علم حضوری بوده و معرفتی بی‌واسطه را نسبت به خداوند تثبیت می‌نمایند؛ بنابراین برخلاف مدعای تقریر استقرایی برهان اختفای الهی شلنبرگ، مبنی بر فقدان شواهد و قرائن کافی که دارای وجاهت معرفت‌شناختی جهت اثبات وجود و حضور خدا باشند، تجارب دینی، حداقل به‌نحو فی‌الجمله و موجبۀ جزئیه صلاحیت ایفا کردن چنین نقشی را دارا است. در نهایت باید گفت این برهان نیز به که اعتقاد برخی اندیشمندان غربی، تقریری دیگر از مسئلۀ شرّ و مصداقی از آن است، نمی‌تواند به هدف خود یعنی رد وجود خدا دست یابد.