مزایا و نواقص تئودیسۀ اعتراض با تاکید بر دیدگاه یوهان باپتیست مِتس

مسئلۀ شرّ یکی از مسائل اساسی در نظام‌های الهیاتی به‌ویژه در فلسفۀ دین است که در مقام نقض برخی صفات و شک در اصل واجب‌الوجود مورد بحث بوده است. مدافعان عدل الهی به روش‌های گوناگون به دفاع و تبیین راه‌حل مسئلۀ شرّ پرداخته‌اند که می‌توان گفت بیش‌تر این دفاعیه‌ها به‌صورت نظری در مقام توجیه شرور و رنج‌ها مطرح گردیده‌اند. چنین رویکردی در مواجهه با مسئلۀ شرّ، به‌خصوص پاسخ‌های که رنج‌دیدگان را به صبر و تسلیم در برابر شرور دعوت نموده و وعدۀ پاداش اخروی را به آن‌ها می‌دهد، ممکن است آثار بدی را در پی داشته باشد و انسان‌ها را در برابر شرور اجتماعی تشویق به رضایت و سکوت نموده تا سرانجام در برابر ظلم و ستم لب باز نکنند. سکوت و عدم اعتراض، بی‌اعتنایی فرد نسبت به شرائط انضمامی خود و عدم همبستگی و همدلی در رویارویی با رنج‌دیدگان را در پی خواهد داشت. با در نظر داشتن این موارد، برخی از اندیشمندان مانند دیوید بلومنتال، جان راث، نوید کرمانی و آنسون لیتز به بررسی نوع دیگری از تئودیسه، تحت عنوان «تئودیسه اعتراض» پرداخته‌اند که در یک نگاه کلّی می‌توان دو گونه رویکرد و تفسیر را از این نوع تئودیسه برداشت نمود. یکی «اعتراض ملحدانه» که مدعیان این‌گونه نگاه نهایتاً از الحاد و بی‌ایمانی به خداوند سر در می‌آورند؛ دیگر «اعتراض مومنانه» مدعیان این نوع نگاه در کنار شکایت و اعتراض از عدم کفایت لطف و محبت خدا، ایمان و وفاداری به خداوند را نیز گریزناپذیر می‌دانند. یوهان باپتیست مِتس را می‌توان در این دسته قرار داد، او تصویری نظام‌مند از عدالت، خیرخواهی و قدرت مطلقه خداوند ارائه نداده و معتقد است که دین دارای ظرفیت‌های جهت اعتراض علیه بی‌عدالتی و رفع رنج قرار داده است. تئودیسۀ اعتراض در کنار مزایا، تعارض‌های جدی با آموزه‌های بنیادین ادیان ابراهیمی داشته که پذیرش آن را دشوار می‌سازد و ما در این مقال اجمالاً به تبیین نواقص آن نیز پرداخته‌ایم.