کاربست الگوی استنتاج از راه بهترین تبیین در داوری میان دو نظریۀ «انتصاف و عوض» و «نسبی و عدمی بودن شرّ»

در سنت فکری جهان اسلام پیرامون شرور عالم مباحث مختلفی شکل گرفته است. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دو سنت مهم کلام اسلامی و سنت فلسفی در جهان اسلام اشاره کرد. در این مقاله، به سنت کلامی متقدم توجه شده است، زیرا برخلاف کلام متاخر، بیش‌ترین چالش و تفاوت را با سنت فلسفی داشته است. متکلمان نخستین بر خلاف اکثر فلاسفۀ مسلمان قائل به وجودی بودن شرور در عالم بوده و برای توجیه سازگاری وجود آن‌ها با بعضی از صفات خداوند نظیر عدالت و حکمت قائل به نظریه «انتصاف» و «عوض» شده‌اند. در مقابل، فلاسفۀ مسلمان برای پرهیز از ثنویت و انتساب شرور به خداوند و سازگاری شرور با صفت وحدانیت خداوند قائل به نظریۀ «عدمی بودن شرور» و «نسبیت شرور» شده‌اند. در فلسفۀ معاصر تحلیلی، یکی از گونه‌های رایج استنتاج، استنتاج از راه بهترین تبیین است که از گونه‌های استنتاجات احتمالاتی و غیرقیاسی به حساب می‌آید. در استنتاج از راه بهترین تبیین، با بهره‌گیری از ملاک‌هایی همچون سادگی، انسجام، وحدت‌بخشی، عمق و سازگاری با معارف پیشین نظریه‌ای که بهترین تبیین را از یک مسئله ارائه نماید به‌عنوان نظریۀ ارجح و نزدیک‌تر به صدق انتخاب می‌شود. در این مقاله دو نظریۀ «انتصاف و عوض» و «عدمی و نسبی بودن شرور» با این روش مقایسه شده و اثبات خواهد شد که نظریۀ متکلمان متقدم تبیین بهتری برای وجود شرور در عالم است. به‌عنوان مثال با توجه به ملاک سادگی می‌توان نشان داد که نظریۀ «انتصاف و عوض» از پیش‌فرض‌های متافیزیکی-الهیاتی کم‌تری به نسبت نظریۀ «عدمی و نسبی بودن شر» برخوردار بوده و تبیین بهتری از شرور ارائه می‌دهد. همچنین نشان داده خواهد شد فهم وجودی از شرور، که مطابق با نظریۀ «انتصاف و عوض» است، با معارف پیشین متعارف انسان‌ها سازگاری بیشتری دارد.