انسان عاری از ابتلا به شرور: تحلیل وارزیابی نگرۀ «معافین» در روایات امامیه

پرسش از امکان آفرینش جهان یا انسانی عاری از شرور، در میان ملحدان و متدینان پاسخ‌های متفاوتی داشته است. بنا به برخی روایات امامیه، «ضانین»، گروهی از انسان‌ها هستند که از همۀ انواع بلاها و رنج‌هایی که آدمیان را تهدید می‌کنند در امان هستند، به این معنا که خداوند، در ابتلایشان به شرور و بلایا، بخل و دریغ ورزیده و زندگی دنیوی، رزق، و حتی مرگ و بعث و سکناگزینی در جنت الهی با عافیت دارند و نزد پاره‌ای محدثان به «معافین» نام گرفته‌اند. یافته‌‌های این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته نشان داد، بنا بر روایات کم‌شمار اما معتبر این باب، عافیت در این گروه، که از زمرۀ مومنان به خداوندند، شامل همۀ ساحات مادی و معنوی و دینی است و در نتیجه، خلق انسان‌هایی عاری از ابتلا به شرور، امکان وقوعی دارد. این نگره، با آموزۀ کلامی فضل الهی سازوار است اما به هر روی، در تعارض با آیاتی است که بر عمومیت رنج انسانی دلالت دارد و نیز موهم نوعی استثناگذاری و جبر در خصوص وضعیت معافین است. همچنین این نگره در تعارض با دیدگاه سنتی است که با تاکید بر بی‌ارزشی وجه صرفاً مادی دنیا، برخی از انواع بلا را از نعمت‌های الهی و برای مومنان می‌داند و در نتیجه، معافیت از بلا را شرّ حقیقی تلقی می‌کند. در صورت عبور این نگره از نقایض معرفتی پیش‌گفته، دیدگاه کسانی که معتقدند لازمۀ اختیار انسان، و نیز قوانین طبیعت، وجود بلاهاست نقض می‌شود؛ زیرا نگرۀ تلازم میان رنج با علل و عوامل طبیعی و اختیار را نفی می‌کند.