جغرافیای جدید صنایع معدنی جهان و فرصت‌های پیش‌روی ایران

مقاله حاضر به مطالعه بلندمدت جغرافیای جدید صنایع معدنی جهان و فرصت‌های پیش‌روی ایران می‌پردازد. شناخت صنایع معدنی جهان از جنبه‌های تولیدکنندگان پیشرو، جغرافیای جدید صنعتی، قدرت انحصاری کشورها، نوع ساختار رقابتی، وجود صرفه‌های مقیاس، تنوع تولیدات صنایع معدنی کشورهای پیشرو در یکایک صنایع معدنی (شامل محصولات معدنی غیرفلزی، فلزات اساسی و محصولات فلزی ساخته شده) برحسب کد آیسیک 2 رقم نسخه 4 در دو مقطع سالانه 2001و 2021 و ارزیابی تحولات و فرصت‌های پیش‌روی برای توسعه صنایع معدنی ایران ابعاد این مطالعه است. نتایج مطالعه گویای آن است که: طی دوره بلندمدت تولیدکنندگان پیشرو (پنج کشور بزرگ) برای یکایک صنایع معدنی جهان به‌ترتیب ابتدا آمریکا، سپس ‌چین، ژاپن، آلمان، و اخیراً برخی کشورهای نوظهور و تازه‌‌صنعتی ازجمله هند، برزیل، روسیه، مکزیک، اندونزی، آفریقای‌جنوبی‌و کره‌جنوبی است. جغرافیای ‌جدید صنایع معدنی جهان در این دو مقطع سالانه بلندمدت به طور اساسی از جهان توسعه‌یافته صنعتی با محوریت آمریکا، ژاپن و آلمان به‌تدریج به اقتصادهای نوظهور و تازه صنعتی با محوریت چین، هندو برزیل در حال‌ جابجاشدن است. طی دوره بلندمدت قدرت انحصاری در یکایک صنایع معدنی با محوریت چین (آهنگ رشد تولیدصنعتی فوق‌العاده بالای چین و پیشی‌گرفتن از آمریکا در این صنایع) روبه‌افزایش گذاشته است. همین‌طور، طی دوره بلندمدت نوع ساختار صنعتی با این آهنگ رشد فوق‌العاده بالای چین در تمام این صنایع انحصاری‌تر شده است. طی دوره بلندمدت نظر به قدرت انحصاری بالای چین ‌و انحصاری‌ترشدن ساختار یکایک صنایع معدنی جهان، چین و نیز برخی کشورهای نوظهور و تازه صنعتی در یکایک این صنایع جهان با افزایش سهم تولید با توجه به رویکرد صادرات گرا با هدف افزایش سهم بازارشان در نقطه بهینه صرفه‌های‌مقیاس قرار دارند. بالاترین تنوع تولیدات صنایع معدنی در ابتدای دوره آمریکا، در انتهای دوره از آن چین، ژاپن، آلمان، فرانسه، ایتالیا و اخیراً از آن برخی کشورهای نوظهور و تازه‌صنعتی ازجمله هند، برزیل، مکزیک و اندونزی است. تنها چین در یکایک این صنایع معدنی جزء تولیدکنندگان پیشرو است؛ چین در تمام این صنایع رتبه نخست را احراز کرده است. ایالات متحده بعد از چین، جزء تولیدکنندگان پیش‌رو است. چین و آمریکا دستکم در تمامی این صنایع معدنی جهان تنگاتنگ در رقابت‌اند. ژاپن و آلمان در رتبه‌های بعد تولیدکنندگان پیش‌رو هستند. این 4 کشور متنوع‌ترین ‌و فراگیرترین تولیدات صنایع‌ معدنی جهان را از آن خود دارند. اقتصادهای نوظهور و تازه صنعتی حضور جدّی و بازیگران مهمی ازجمله در آسیا (اندونزی، هند، ترکیه، کره جنوبی و ویتنام) و در آمریکا (کانادا، برزیل، مکزیک) و در اروپا (بریتانیا، ایتالیا، فرانسه، سوئیس، ایرلند) و روسیه نظر به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های خاص در صنایع معدنی حضور دارند. بادقت در سطوح فناوری صنایع به‌ویژه انتهای زنجیره ارزش، پیش‌روترین کشورها در تولیدات صنایع های‌تک همچنان اساساً کشورهای توسعه‌یافته صنعتی جهان در اروپا و آمریکای‌شمالی بوده‌اند. نهایتاً از مطالعه جایگاه کشورها در دو دسته صنعتی، و صنعتی نوظهور و منطقه‌ای در ابعاد و زمینه‌های گسترده چندوجهی، نتیجه می‌شود که دو طیف اقتصادهای صنعتی جهان با سرریز دانش فنی و انتقال تکنولوژی؛ و اقتصادهای صنعتی نوظهور و تازه صنعتی‌ در اولویت توسعه همکاری و تجارت با ایران جایگاه ویژه دارند و فرصت‌های جدید همکاری را نوید می‌دهد.