بررسی زبانی و انتقادی ضبط نام شهر هانگجوی چین در کهن‌ترین نسخ خطی تاریخ وصّاف

وصّاف الحضره در کتاب تجزیه‌ الامصار و تزجیه‌ الاعصار معروف به تاریخ وصاف، «دارالملک» چین در زمان فتوحات قوبیلای خان را توصیف کرده و آن را «سواد اعظم ممالک چین» خوانده است. نام این شهر در نسخ خطی و چاپی تاریخ وصّاف به شکل‌های مختلف ثبت و ضبط شده: خُترای، خنرای، خنزای، خُنزای و ... . در چاپ سنگی بمبئی این شهر به خطا با خانبالیغ یا پکن یکی دانسته‌شده، و در متون بعدی به تبعیت از چاپ بمبئی به صورت «خُترای» ضبط شده است. در پژوهش حاضر با مراجعه به 11 دست‌نوشت از کهن‌ترین نسخ خطی تاریخ وصّاف، و دیگر متون تاریخی عصر مغول و منابع چینی نام این شهر بررسی شده است. «خنزای» که در نسخ خطی و چاپی تاریخ وصّاف به صورت «خترای» تصحیف‌ شده، ریختی کهن از بندری بزرگ در چین است که در دیگر متون کهن تاریخی و سفرنامه‌های فارسی و عربی به صورت‌های «خانجو» (التفهیم)، «خَنسا» (الرحله‌ ابنِ‌بطّوطه)، «خنسای» (جامع‌التواریخ، تاریخ بناکتی، نزهه‌ القلوب، خطای‌نامه)، «خینگسای» (جامع‌التواریخ)، «هینکسای» (آثار و احیا)، «کینزی» (سفرهای مارکوپولو)، «کانسی» (سفرهای فرایِر اودوریک)، «کامپسی» (سفرهای جان دِ ماریگنُلّی) و «کاسی» (کتاب اسقف اعظم سلطانیه) آمده، و همان شهری است که امروزه هانجو/ هانگجو/ هانگژو خوانده و نوشته می‌شود. تلفظ نام این شهر به صورت «خُنزای» (به ضم حرف «خ») در کهن‌ترین دست‌نوشت‌های تاریخ وصّاف، مشابه یکی از تلفظ‌های نخستین هجای نام این شهر (کاراکتر «行») در دورۀ ماندارینِ متقدم است که دارای تلفظی بین ضمه و فتحه بوده است.

a linguistic and critical study of the recordings of the name of the chinese city of hangzhou in the earliest manuscripts of tārikh-e wassāf

in tajziyat al-amsār wa tazjiyat al-aʿsār, also known as tārikh-e wassāf, the author wassāf al-hazra describes the chinese dār al-molk during the conquests of kublai khan as the “greatest city of china.” the name of this city has been recorded differently in various manuscript and printed versions of tārikh-e wassāf, such as khutrāy, khenrāy, khenzāy, khunzāy, and so on. however, in the bombay lithograph edition, this city has been mistakenly identified as khānbāligh (what is now beijing), and in subsequent texts have followed this error by recording it as khutrāy. this study examines the name of this city in 11 earliest manuscripts of tārikh-e wassāf, as well as other historical texts from the mongol period and chinese sources. khunzāy, which has been erroneously recorded as khutrāy in the manuscript and print versions of tārikh-e wassāf, actually refers to an ancient port city in china. in various ancient historical texts, as well as persian, arabic, and european travelogues, it is recorded under different names, such as khānju (al-tafhim), khansā (ibn battuta’s travelogue), khansāy (jāmeʿ al-tavārikh, tārikh-e banāketi, nuzhat al-qolub, khatāynāma), khingsāy (jāmeʿ al-tavārikh), hinksāy (āthār va ehyā), kinsay (the travels of marco polo), cansay (the travels of friar odoric), campsay (the travels of john of marignolli), and cassay (the book of the estate of the great cann, set forth by the archbishop of soltania). this city is known today as hangzhou, hanzhou, or hangju, and is pronounced as khunzāy in the earliest manuscripts of tārikh-e wassāf. this pronunciation aligns with one of the earliest pronunciations of the city’s name (character 行) in the early mandarin period, which had a pronunciation between zamma (o) and fatha (a).