پارادایم تعالی جایگزین پارادایم توسعه: ضرورت تحول در چارچوب شاخص‌گذاری‌ برای پیشرفت

توسعه‌یافتگی، به عنوان اتوپیای قرن حاضر، امریست که تمام تلاشهای دولتها را در زمانۀ ما به خود معطوف کرده و همۀ ممالک، از آسیایی و آفریقایی و آمریکایی تلاش می‌کنند خود را هر روز به این مدینه فاضله نزدیک‌تر کنند و هر روز بیشتر به کشورهای توسعه‌یافته تشبّه پیدا کنند. متاسفانه کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و اگر چه در مقام سخن همواره به نقد جوامع غربی پرداخته می‌شود ولی در مقام عمل همان شاخصهای غرب (البته با اصلاحاتی جزئی) به عنوان معیار سنجش توفیق برنامه‌ها مدّنظر قرار می‌گیرد که مروری بر برنامه‌های توسعه کشور در چهار دوره گذشته، دلیل روشن و بیّنی بر این مدعاست. انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (رحمت الله علیه) با هدف احیای تفکّر دینی و حیات طیبه انسانی در سال 1357 به پیروزی رسید و سیر حرکت تمدّنی غرب را که مدعی بود دین در دوره‌ی جدید هیچگونه جایگاهی ندارد، زیر سوال برد. امّا این پرسش وجود دارد که آیا قالب برنامه‌ریزی‌ای که برای رسیدن به این هدف در 20 سال گذشته به کار گرفته شده، اساساً با این هدف سازگار است؟ و آیا این وسیله (توسعه) ما را به آن مقصد (حیات طیبه و قرب الهی) می‌رساند یا خیر؟ در این مقاله ابتدا الگوی توسعه و شاخصهای آن مورد بحث قرارگرفته و سپس بیان می‌شود که چون غایت این الگو، تنها و تنها توسعه تمتّع و رفاه مادّی بشر است و دین نه تنها در آن جایگاهی ندارد بلکه حتّی مخلّ توسعه نیز شمرده می‌شود، اساساً با هدف آفرینش انسان یعنی قرب الهی سازگاری ندارد و لذا نمی‌تواند الگوی مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران جهت رسانیدن انسان به حیات معنوی باشد؛ لذا بایستی در الگو و شاخص‌های آن تجدید نظر صورت گیرد. پس از ارائه وجه سلبی بحث، وجه ایجابی یعنی ارائه الگوی جایگزین مطرح شده و الگویی تحت عنوان «تعالی»، با هدف قرب انسان به خداوند متعال، معرفی می‌گردد و چارچوب شاخص‌گذاری برای آن، به عنوان جایگزین شاخصهای موجود توسعه که میزان دستیابی بشر به رفاه مادّیِ صرف را آن هم به صورتی ناقص اندازه‌گیری می‌کنند، ارائه می‌شود.