تقسیم دعاوی در دادرسی مدنی به دعوای ملکی، حقی و حکمی (جایگزینی برای دسته‌ بندی دعوا به عینی و شخصی در حقوق ایران)

تقسیم دعوا به عینی و شخصی یک دسته بندی شناخته ‌شده نزد استادان آیین دادرسی مدنی است. این تقسیم پیوند وثیقی با تقسیم حقوق مالی به حق عینی و شخصی دارد. نوشتار حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و رویکرد انتقادی به‌دنبال پاسخگویی به این پرسش است که آیا تقسیم دعوا به عینی و شخصی در دادرسی مدنی، با حقوق ماهوی ایران همخوانی دارد؟ آیا می‌توان بر پایۀ حقوق بومی یک دسته‌بندی جدید در این خصوص ارائه کرد؟ تقسیم مورد پذیرش در حقوق بومی، چه آثاری در دادرسی مدنی بر جای می‌نهد؟ با وجود شهرت تقسیم دعاوی به عینی و شخصی، از جهات مختلف می‌توان آن را همراه با اشکال دانست. فرضیة نگارنده این است که حسب تقسیم احکام به وضعی و تکلیفی و در ادامۀ آن، دسته‌بندی روابط حقوقی به «ملک»، «حق» و «حکم» باید تقسیم دعاوی در دادرسی مدنی را سامان داد. به همین منظور دعاوی را در یک دسته‌بندی همخوان با حقوق ماهوی می‌توان به «دعوای ملکی»، «دعوای حقی» و «دعوای حکمی» تقسیم کرد. این تقسیم منشا آثار گسترده و دقیقی است. نادیده گرفتن تمایزات میان آنها طرح غیردقیق مطالبی را به‌همراه داشته است. تاثیر این مهم برای نمونه در تشخیص دادگاه صالح، تاثیر فوت طرفین دعوا، مطالبۀ خسارت تاخیر و شمول قواعد اعسار و ورشکستگی نمایان است.

division of actions in civil proceedings into action of ownership, the action of right, and action of imperative (alternative for dividing actions into rem and personam in iranian law)

dividing the actions into rem and personam is a well-known division among civil procedure professors. this division has a close connection with the division of property rights into right in rem and right in personam. the present article, with the descriptive-analytical method and critical approach, seeks to answer the question of whether the division of actions into rem and personam in civil proceedings is consistent with iran’s civil code. is it possible to present a new division based on local law in this regard? what are the effects of the accepted division in local law in civil proceedings? despite the reputation of dividing actions into rem and personam, it can be seen as having problems from different aspects. for example, this division is subject to many criticisms for its origin, which is the roman-germanic legal system. also, this division has not been mentioned in the civil procedure code of iran and the civil code of iran, and it has entered the writings of domestic jurists only through a comparative study. in addition, there is a native division in islamic law, which is preferable to the above division in many ways. the writer hypothesizes that according to the division of rules into imperative and positive, and in continuation of that, the classification of legal relations into ownership, right and imperative, the division of actions into civil proceedings should be organized. various opinions have been expressed by jurists regarding these concepts, and differences of opinion can be seen in the examples.