ارزیابی دسترسی به دادگستری در نظام دادرسی مدنی ایران

دسترسی به دادگستری و عدالت را باید یکی از اصول بنیادین در دادرسی مدنی برشمرد. این اصل را می‌توان به اعتبار دسترسی عینی و دسترسی کیفی به دادگستری تحلیل کرد. منظور از دسترسی عینی، تخصیص صحیح امکانات و منابع از طریق نظام توزیع صلاحیت‌ها، توسعۀ نظام‌مند فضاهای فیزیکی و جز آن به‌منظور کارامدی ساختار قضایی است. مراد از دسترسی کیفی، دادرسی منصفانه در مدت زمان معقول و متعارف و بدون تاخیر ناروا، با هزینۀ متعارف و در نهایت دستیابی به جبران متناسب و قابل اجرا بودن نتیجۀ حاصله است. به‌عبارت دیگر، درصورتی‌که دستیابی به دادگستری ارزان و کیفیت آیین دادرسی و نتیجۀ آن در سطح بالایی باشد، می‌توان گفت که آن دادگستری در دسترس‌تر است. حال اینکه چگونه می‌توان دادگستری در دسترس را از غیرقابل دسترس تشخیص داد، از کاربران واقعی دادگستری سوال می‌شود تا تجارب و ارزیابی آنها از هزینه‌ها و کیفیت بررسی شود. بنابراین، تاکید پژوهش بر رویکرد کاربرمحور بوده و یافته‌ها براساس مصاحبه با کاربران واقعی دادگستری ارائه شده است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و شیوۀ گردآوری اطلاعات علاوه‌بر کتابخانه‌ای و اسنادی، مراجعه به جامعۀ آماری به‌وسیلۀ پرسشنامه است. نتایج حاصل از گردآوری داده‌ها حاکی از آن است که کیفیت آیین دادرسی و کیفیت نتیجۀ دادرسی از دید کاربران در حد مطلوب است، ولی هزینه‌های دادخواهی (اعم از هزینۀ مالی، هزینۀ فرصت و هزینۀ نامشهود) بالاتر از میانگین و نامطلوب است. کاهش مدت زمان رسیدگی و ارائۀ احکامی با کیفیت بالا و هزینۀ متعارف برای مردم از راه‌های تضمین اصل دسترسی به دادگستری در نظام دادرسی مدنی ایران است.

Assessment of access to justice in the civil justice system of Iran

Access to justice should be outlined one of the fundamental principles in the Civil Procedure. It is an indicator of efficient judiciary and a measure of social justice Access to justice can be analyzed in terms of physical access and qualitative access. The purpose of physical access, the proper allocation of facilities and resources through the system of distribution of qualifications, the systematic development of physical spaces, and so on, in order to make the judicial system more efficient. Qualitative access is a fair trial within a reasonable time, without undue delay, with standard costs, and ultimately achieving the appropriate compensation and enforceability of the result. In the other words, if access to justice is inexpensive and quality of procedure and outcome is at a high level, it can be said that the justice is more readily accessible. But how can diagnose accessible justice from inaccessible, is questioning from real users to be examined their experiences of costs and quality. The measurement is done by examining three features of dispute settlement: costs, quality of procedure and quality of outcome. Therefore, research emphasis is on usercentric approach and the findings are presented based on interviews with actual judicial users. The research method is descriptiveanalytical and methodology in addition to a library and documents search, referred to the survey population through questionnaires. The results of the data collection showed that quality of procedure and quality of outcome is desirable from perspective of users but costs (such as financial costs, opportunity costs and intangible costs) are undesirable. Effective and efficient services require investment in time and quality; reducing the length of the proceedings and providing high quality sentences and the usual cost to people is guaranteed the access to justice in Iran’s civil justice system.