کاربرد مضامین قرآنی در مصورسازی نسخه ثواقب المناقب، مکتب نقاشی بغداد عثمانی، قرون دهم و یازدهم هجری

بغداد در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم ه.ق شاهد ثبات و آرامش نسبی در منطقه بود. در چنین شرایطی هنرمندان خصوصاً ایرانیان مهاجر که به دلایلی ترک وطن کرده به همراه شاگردان تعلیم‌دیده از مکتب خود و با حمایت حاکمان وقت و تکایای مولوی بعد از یک قرن خاموشی شروع به خلق آثاری متنوعی خصوصا در زمینه هنرمصور سازی شیعی نمودند. مکتب نقاشی بغداد در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری، موجبات خلق آثار مصور و شاهکارهای بسیاری در زمینه مصورسازی کتب را فراهم نمود که از نظر پژوهشگران آن طور که شایسته می‌باشد مورد تحلیل و بررسی قرار نگرفته است. از جمله نسخی که در این دوره مصور شد می‌توان به نسخه ثواقب المناقب اشاره کرد که حاوی مضامین عرفانی و دینی است. این نسخه از جمله معدود نسخی است که به روایات و داستان‌های قرآنی اشاراتی داشته و در پاره‌ای موارد آنها را مصور کرده است. این مقاله در تلاش است که چند نگاره از نسخه ثواقب‌المناقب که دارای مضامین قرآنی می‌باشد را انتخاب کرده و بر اساس محتوای قرآنی، متنی و تصویری تحلیل نماید. پرسش این است که چه مضامین قرآنی در مصورسازی نسخه ثواقب المناقب متعلق به مکتب بغداد قرون دهم و یازدهم هجری به‌کاررفته؟ و این مضامین با چه کیفیتی ترسیم‌شده‌اند؟ بدین ترتیب، هدف از این تحقیق، در گام نخست شناسایی نگاره‌های نسخه مصور ثواقب المناقب است که دارای مضامین قرآنی می‌باشند و سپس ارزیابی کیفیت محتوایی و بصری آن‌هاست. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای-اسنادی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که پنج نگاره از نسخه ثواقب حاوی مضامین قرآنی هستند که روایات قرآنی مربوط به خضر نبی، موسی(ع)، نوح نبی و پیامبر اسلام(ص) را مصور کرده‌اند. ویژگی‌های مفهومی و بصری این آثار بیانگر دیدگاه صاحبان هنر و هنرمندان آن مکتب می‌باشد که گاه متن روایات قرآنی را آن‌چنان دستخوش تغییر کرده که روایاتی جعلی و بیشتر مطابق باسلیقه مولویان را بازگو می‌کنند.