واکاوی کتیبه ها و خطوط نقش بسته بر جامه های فتح ایرانی

هنر خوشنویسی همواره مهم ترین و پرکاربردترین هنر مسلمانان در ادوار مختلف بوده و خط به عنوان یکی از مهمترین شاخصه های هنر در سرزمین های اسلامی، در انواع صنایع از جمله پارچه بافی تاثیر گذار بوده است. نمونه بارز این تاثیرات در جامه های فتح تولید شده در دوران صفوی، زند و قاجار که بارزترین مشخصه آنها استفاده گسترده از متون مقدس در قالب کتیبه و خوشنویسی است، قابل تشخیص است. مقاله حاضر با هدف مطالعه و بررسی کتیبه های به کار رفته در جامه های فتح ایرانی از حیث ساختار بصری و محتوایی و در جهت پاسخ به این پرسش «کتیبه های به کار رفته در جامه های فتح صفوی، زند و قاجار دارای چه ویژگی هایی هنری و مفهومی است؟» تدوین شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و مطالب به صورت مطالعات کتابخانه ای و میدانی گردآوردی شده است. با بررسی نمونه‌های موجود در موزه‌های ایران، مشخص شد کتیبه‌های به کاررفته در جامه ها شامل انواع متون مقدس است که با خطوطی همچون کوفی، نسخ، ثلث، توقیع و رقاع بر سطح پیراهن ها کتابت شده و محتوای آنها به نوعی بیانگر پیروزی، غلبه بر دشمنان و حفاظت در برابر انواع شرایط دشوار بوده و نشان دهنده این موضوع است که هدف از تولید جامه‌های فتح به احتمال زیاد کمک به پیروزی در میدان جنگ به مدد کتیبه های به کاررفته در آن ها بوده است.

study of inscriptions and calligraphies used on the iranian “fath” garments

the art of calligraphy has always been the most important and widely used type of art in different eras and calligraphy as one of the most important characteristics of art in islamic lands, has been effective in a variety of industries, including textile weaving. an obvious example of these effects can be seen in the “fath” garments produced during the safavid, zand, and qajar eras, the most prominent feature of which is the widespread use of sacred texts in the form of inscriptions and calligraphy. this article aims to study the inscriptions used on the safavid, zand, and qajar “fath” garments in terms of visual structure and content. and this article has also been compiled to answer the question what are the artistic and conceptual features of the inscriptions used in the safavid, zand, and qajar “fath” garments? the research method is descriptive-analytical and the information has been collected in the form of library and field studies. by examining the samples in iranian museums, it was found that the content of the inscriptions includes a variety of sacred texts that are written on the surface of the shirts with different scripts such as kufic, naskh, thuluth, tawqi, and reqa. the content of the inscriptions indicates victory, overcoming problems, and protection against all kinds of disasters, and shows that the purpose of producing the “fath” garments was most likely to help victory on the battlefield with the help of the inscriptions used on them.keywords: calligraphy, inscription, “fath” garments, safavid, qajar, zand