بحثی مختصر در لوتر قلندری (براساس مکتوبات قلندران منسوب به عبید زاکانی)

در ایران بسیاری از گروه‌ها،‌ فرقه‌ها و حتی برخی از صاحبان اصناف و حرف به‌مرور زمان زبانی خاص را ابداع می‌کردند که شناختن جزییات آن و حتی درک کلی آن برای دیگران سخت و گاه غیرممکن می‌نمود. قلندران یکی از مهم‌ترین طبقات اجتماعی در ایران بودند که اندیشه و به تبع آن زبانی خاص خود داشتند و هنوز نشانه‌هایی روشن از ایشان در فرهنگ ایران دیده می‌شود. به رغم همة کوشش‌های ارزشمندی که در شناخت قلندران انجام شده است،‌ هنوز بسیاری از نکات پیرامون ایشان نادیده یا ناشناخته باقی مانده است. زبان یا لوتر قلندری که رگه‌هایی از آن در آثار به جای مانده از ایشان دیده می‌شود یکی از موضوعات شایستۀ تامل است. ازین میان نامه‌های قلندران به یکدیگر، احتمالاً به دلیل آشنایی و زبان مشترک، به نسبت کوتاهی‌شان مشحون از واژگان، اصطلاحات و حتی نمایانگر شیوۀ سلوک و اندیشیدن ایشان است. شهره‌ترین این نامه‌ها از دیرباز در کلیّات عبید زاکانی، در میانۀ «رسالۀ دلگشا»، آمده است که از نظر واژه و اصطلاحات قلندری غنی و به همان اندازه دیریاب است. ما در این‌جا پس از بحثی مختصر دربارۀ سبک نامه‌ها، با مقایسة دستنویس‌ها و منابع دیگر می‌کوشیم تا برخی از ابهامات این نامه‌ها را رفع کنیم.