مقایسه سبکی اقتفاهای حافظ از فخرالدین عراقی در لایه‌های آوایی و واژگانی

سبک‌شناسی دانشی است که با توجه به ابعاد مختلف متن و بررسی عناصر و فرایندهای تکرارشونده در آن، تصویری از ذهن، زبان و شیوه شخصی شاعر ارائه می‌کند. روح قلندرانه و توجه به عرفان عاشقانه و جمالی، از مشترکات نظام فکری حافظ و عراقی به شمار میاید. اما جایگاهی که این دو شاعر در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده اند متفاوت است که علت بخشی از آن را باید، در ویژگی‌های سبکی حافظ و عراقی جستجو کنیم. در دیوان حافظ 17 غزل وجود دارد که از نظر وزن و قافیه مشابه 26 غزل از فخر الدین عراقی است. با بررسی لایه‌های آوایی و واژگانی این نمونه ها، شعر حافظ متنوع‌تر از عراقی به نظر می‌رسد. عراقی از مصوت‌های بلند و قاعده تسکین در وزن، بیشتر استفاده کرده؛ و حافظ نیز از تتابع اضافات و تنسیق الصفات بهره بیشتری برده است. شعر عراقی در مقایسه با حافظ، کلی‌نگر بوده و بر پایه‌ی تقابل‌های دو جزئی و حرکت مداوم بین دو قطب هجر و وصل شکل گرفته است. اما سبک حافظ مبتنی بر مرکززدایی بوده و عامل انسجام‌بخش در شعر او تناسب است. همچنین حافظ با کاربرد واژگان متنوع و خاص، شعر خود را تصویری‌تر کرده است. در حالی که در شعر عراقی، دایره واژگانی محدودتری دیده می‌شود و پرداختن به جزئیات نیز نمود قابل توجهی ندارد. زبان حافظ مبهم‌تر از عراقی است و رمزگان‌های تخصصی نیز در شعر او، بیشتر دیده می‌شوند . رمزگان تخصصی غالب در غزل عراقی، تصوف است که با زندگی چندساله او در خانقاه‌های هند و آسیای صغیر، هماهنگ به نظر می‌رسد. اما رمزگان غالب در شعر حافظ، رمزگان خراباتی است که به تنهایی، بیش از مجموع رمزگان‌های شریعت و تصوف به کار رفته و در تقابل با آن‌ها قرار گرفته است. کاربرد ترادف و تکرار نیز در شعر عراقی، بیش‌ از حافظ دیده می‌شود که بخش عمده آن، به بازتاب ایدئولوژی عراقی در شعر مربوط می‌شود.