دیوانه‌نمایی و کارکرد آن در آثار عطار نیشابوری

بحث از دیوانگان و رفتار و گفتار ایشان در آثار عرفانی، بحث از دیدگاه‌ها و اندیشه‌هایی است که شخص عارف نمی تواند آن سخنان را از زبان خویش بازگو نماید؛ از این رو با خلق چنین شخصیت هایی، اندیشه ها و سخنان انتقادی خویش را بازگو می کند. آثار عطار(اعم از نظم و نثر) را می توان از غنی ترین و مهمترین منابعی دانست که احوال دیوانگان را در ادب عرفانی حکایت می کند. حضور پر تعداد حکایات مربوط به احوال دیوانگان در مثنوی های عطار کارکردی گفتمانی ایجاد کرده است و گویی عطار با پرداختن به این شخصیت ها در پی بنیان اندیشه و گفتمانی خاص بوده است. عطار با برجسته نمودن هرچه بیشتر شخصیت دیوانه در روایات خود، نه تنها فراروایت عقل را نقض نمی کند، بلکه پیوندی میان عقل و دیوانگی برقرار می نماید که تعبیر «عقلای مجانین» را می توان اشاره ای به همین پیوند در نظر گرفت. وی با طرح شخصیت‌هایی این چنین در پی بیان احوال درونی عارفان است که آکنده از شوریدگی و عشق به حقایق الهی است و امکان بیان این تجربیات عرفانی در قالب ها و رفتارهای عقلانی وجود ندارد، از این رو با انتخاب آگاهانه شخصیت دیوانه، به بیان اندیشه ها و پرسش های خویش در خصوص انسان، هستی و خدا می پردازد.