تفسیر و تاویل آفرینش و هبوط آدم از منظر مفسران و عرفای اسلامی

آفرینش انسان و هبوط آدم یکی از موضوعات مهم و سوال‌برانگیز بشر بوده‌است. اندیشمندان، مفسّران، فلاسفه و عرفا هر کدام از منظری به این قضیّه نگریسته‌ و سعی‌کرده‌اند بر اساس مبانی نظری حوزة مطالعاتی خود، تفسیری از آن ارائه کنند. از آنجا که این موضوع با همة پژوهش‌های انجام‌شده همچنان محل تامل است و روایت‌های مختلف از آن قابل بررسی‌اند در این مقاله تلاش شده است تا این موضوع از نظر مفسران و عرفا بررسی و نقد شود. مفسران در این موضوع به دو گروه تقسیم می‌شوند: گروهی که غالباً معتزلی و شیعه هستند و معتقدند بهشتی که آدم در آن بوده، یکی از باغ‌های خرم روی زمین بوده است و بحث آزمون آدم و هبوط او نیز یک آزمون و آموزش بوده از برای آدمی که قرار بود در روی زمین زندگی کند. گروه دیگر که معتقدند بهشت همان بهشت موعود بوده و هبوط آدم، کیفر گناهی بوده که مرتکب شده است. بنابراین اغلب مفسران شیعی، هبوط آدم را تاویل کرده‌اند. از نظرگاه عرفان اسلامی نیز، گروهی از عرفا به همان صورت ظاهر آیات اکتفا کرده‌اند و بهشت را همان بهشت موعود دانسته‌اند و خطای آدم را گناهی بزرگ قلمداد کرده‌اند. از این گروه می‌توان به نجم‌الدین رازی و حافظ اشاره کرد، اما در مقابل گروهی از عرفا از جمله ابن‌عربی و نسفی، این موضوع را تاویل کرده‌اند.