نگاهی تطبیقی به ساختار روایی حکایت «شیر و نخجیران» در کلیله و دمنه و مثنوی مولوی

ساختار روایی متون خصوصا در داستان‌هایی که از همدیگر گرفته شده‌اند کمک زیادی به شناخت ابعاد مختلف روایت و تغییر ماهیت معنایی آن می‌کند. در داستان‌های اقتباسی معمولا داستان برگرفته شده از نظر چگونگی روایت و شیوة پردازش آن تا حد زیادی به اصل اولیه نزدیک است، مگر آن که کارکرد و نوع متن دوم با متن نخست متفاوت باشد که این امر را در اقتباس‌های متون کلاسیک از همدیگر به خوبی می‌توان مشاهده کرد. مثنوی از جمله متون داستانی است که چندین حکایت را از کلیله و دمنه برگرفته است و در خلال این برگیری گاهی با تغییرات ساختاری قابل توجهی روبه‌رو هستیم که اساس داستان را متفاوت می‌کند. در پژوهش حاضر با نگاه به دو حکایت «شیر و خرگوش» در کلیله و دمنه و حکایت «شیر و نخجیران» در مثنوی با تکیه بر الگوی روایی تودوروف مشخص شد که ساختار روایی حکایت مثنوی به سبب تغییر ماهیت ژرف‌ساخت روایت با ساختار روایی حکایت در کلیله و دمنه متفاوت است. راوی در مثنوی در پی بیان دیدگاه ایدئولوژیک خود است ؛ از این رو هدف نهایی متن را تغییر داده است تا با کمک آن بتواند دیدگاه عرفانی خود را بیان کند. اما در کلیله و دمنه به سبب آن که هدف راوی تبرئة خود و یافتن راهی برای رسیدن به خواستة خود است، در ظاهر با آموزه‌ای اخلاقی اما در واقع با حیله‌گری برای رهایی از وضعیت نامتعادل روبه‌رو هستیم.