واکاوی بینامتنیت قرآنی در پانزده قصیده از خاقانی

یکی از رویکردهای مهم و موضوعات قابل توجه در ادب معاصر تناص یا بینامتنی است. بینامتنی بیانگر تعامل بین متون ادبی بوده و اصطلاحاً به انتقال لفظ یا معنی یا هر دو از متنی به متن دیگری از اثری به اثر دیگر اطلاق می شود. از میان انواع مختلف بینامتنیت در ادبیات، بینامتنیت دینی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است که در این بین قرآن کریم نقشی بی بدیل را ایفا نموده و همواره زینت بخش آثار و اشعار بسیاری از ادبیات معاصر بوده است. نیز متن بی بدیل است که از دیرباز آثار و سروده های بسیاری از سخنوران و شاعران با آن پیوند و ارتباط ناگسستنی برقرار نموده است؛ از جمله این شاعران، خاقانی شروانی است که غالب قصایدش به شدت تحت تاثیر ظاهر و باطن قرآن قرار گرفته است. این جستار با تکیه بر رویکرد توصیفی تحلیلی و با هدف واکاوی بینامتنیت قرآنی در بزم دیرینه عروس (شرح پانزده قصیده از دیوان خاقانی) صورت پذیرفته است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که در قصاید خاقانی سه نوع بینامتنیت قرآنی وجود دارد که نخستین آنها بینامتنیت لفظی است که در آن واژه ها یا آیاتی از متن قرآن در اشعارش آمده است. دومین مورد بینامتنیت مضمونی در اشعار اوست که در آن از مضامین و درون مایه های قرآنی در اشعارش بهره برده است. سومین مورد از بینامتنیت قرآنی اشعار خاقانی شروانی به قصه های قرآنی اختصاص دارد که هر چند در برخی از آنها بینامتنیت لفظی نیز وجود دارد؛ اما باید آن ها را زیر مجموعه ی بینامتنیت مفهومی از آیات قرآن دانست.