تحلیل پیر از منظر سنایی با تکیه بر دو اثر حدیقه الحقیقه و سیر العباد

پیر در عرفان اسلامی جایگاه خاصی داشته و در واقع راهنما و مربی مرید یا سالک محسوب می شود و مرید برای سیر و سلوک، به راهنمایی وی نیازمند است تا در وادی گمراهی نیفتد و به مقصود نائل آید. در اکثر کتب عرفانی به توصیف پیر پرداخته شده و اهمیت او بیان گردیده است. در این میان آثار سنایی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در مقاله حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و با مطالعه کتابخانه ای صورت گرفته، اهمیت و ویژگی های پیر در دو اثر سنایی( حدیقه و سیر العباد) مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که پیر در هر اثر به نوعی خاص جلوه کرده است. در حدیقه پیر همپایه واصلان حق بوده و از قدرت درک فوق العاده ای برخوردار است در حالی که در سیر-العباد پیر نماینده نفس ناطقه است. پیر به معنی عقل فعّال توسط سنایی وارد ادبیات عرفانی شد. سنایی در مثنوی فلسفی- عرفانی سیرالعباد متاثر از جهان شناسی ابن سینا است، از عقل فعال به عنوان پیر یاد می کند. در واقع پیر همان عقل فعّال، راهنمای سالک در سفر روحانی و پاسخگوی سوالات اوست. سنایی در حدیقه ویژگی های متفاوتی را برای پیر متذکر شده(بیش از 10 ویژگی) در حالی که در سیرالعباد، صفات پیر از دو ویژگی برجسته تجاوز نمی کند. در سیرالعباد پیر مسئولیت دارد موانع را از مسیر سالک بردارد و او را به سوی کمال هدایت کند. سخنان پیر در این اثر همراه با رمز و استعاره است.