وجوه مکالمه‌ای روایت در کشف‌الاسرار مقدسی به مثابۀ یک رسالۀ عرفانی

باختین معتقد بود هر شخصیت در روایت، صدایی دارد و این صداهای مختلف در یک متن، علاوه بر اینکه حق حضور دارند، باید بتوانند بدون اینکه یکی بر دیگری مسلط شود، ویژگی گفتگومندی را ظاهر کنند. در این مقاله، با روش تحلیلی _ توصیفی و ابزار کتابخانه‌ای و با توجه به رویکرد باختین به گفتگومندی، سعی داریم به بررسی مبحث منطق گفتگویی در کشف‌الاُسرار مقدسی، یکی از متون تعلیمی _ ارشادی، بپردازیم. آنچه در این متن، بیش از سایر عناصر به چشم می‌خورد، گفتگوی عناصر مختلف طبیعت است و با توجه به محتوای تعلیمی این اثر، منطق حکم می‌کند تمام این صداهای مختلف در نهایت به یک مسیر و یک صدای واحد هدایت شود؛ بر این اساس، ما تمامی این گفتگوها را بررسی کردیم تا بتوانیم به این پی ببریم که نویسنده چطور توانسته در راستای هدف ارشادی و تعلیمی این اثر، تمامی صداها را هدایت کند و مانع از تشتّت گفتگو در این روایت گردد. نتایج این پژوهش حاکی است در کشف‌الاسرار در پی جدل بین طیران و عناصر آفرینش، هر یک از عناصر به معرفی خویش می‌پردازند. این گفتگوها که تماماً نتیجۀ منطقی دارند و یکی از طرفین دیگری را مجاب می‌کند تا به نتیجه دلخواه خویش بکشاند، زمانی که با سیر جدالی همراه می‌شوند، در داستان حرکت ایجاد کرده و آن را طبیعی‌تر جلوه می‌دهند. این گفتگوها به طور کلی از چهار ساختار پیروی می‌کنند و راوی در انتهای هر ساختار، سعی می‌کند گفتگو را به یک مسیر واحد ختم کند؛ بر این اساس، منطق گفتگوی باختین در این متن جایگاهی ندارد و شاید بتوان گفت در تمامی متون تعلیمی و ارشادی که راوی/ نویسنده سعی در تک‌صدا کردن متن دارد، منطق گفتگویی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار نیست.