حماسه های عرفانی در قرن های ششم و هفتم

حماسه های عرفانی از انواع حماسه هستند که نقطة آغاز آن را می توان در نوشته‌های صوفیانه و عارفانة فارسی پس از قرن پنجم هجری مشاهده کرد. عده ای پایه‌گذار این نوع ادبی را شهاب‌الدین سهروردی در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم می دانند. در این نوع حماسه ها، صوفی یا عارف همچون یک قهرمان با نفس اماره و دیو درون خود به نبرد می‌پردازد و در نهایت پیروز می شود. نگارنده در این مقاله ابتدا به مباحث نظری این مقوله تحت عنوان حماسه و عرفان از دیدگاه صاحب‌نظران برجسته می‌پردازد سپس بخشی دیگر از مقاله به مقولة حماسه‌های عرفانی و ویژگی های آن اختصاص می یابد در ادامه این نتیجه حاصل می‌گردد که حضور حماسه در قرن چهارم زمینه‌ساز عرفان در قرن‌های ششم، هفتم و هشتم است از میان آثار قرن های ششم و هفتم منطق الطیر عطار و دیوان شمس از مهم‌ترین آثار عرفانی- حماسی هستند. در پژوهش حاضر نیز به جلوه‌های عرفان و حماسه در این دو اثر پرداخته شده است. ابتدا به بررسی وجوه مشترک شاهنامة فردوسی و منطق الطیر از جمله سیمرغ، هفت مرحله، رهبر و راهنما، سرمنزل، نوع واژگان به کار رفته شده اشاره می شود و سپس جلوه های حماسی دیوان شمس نقد و تحلیل می گردد.