معماری پایدار در هورامان

مفهوم «معماری پایدار» یا «معماری سبز» از مفاهیم پر اهمیت دنیای امروز است. در شرایطی که تغییر اقلیم یکی از چالش‌های اصلی ساکنان زمین محسوب می‌شود، این مفهوم به دنبال توسعه در عین حفظ منابع طبیعی، توجه و حفاظت از محیط زیست و فراهم کردن زمینه آسایش در زندگی بشر است. نگاهی به تجارب تاریخی بافت‌های شهری و روستایی در ایران نشان می‌دهد که معماری پایدار پیشینه‌ای قابل توجه در این کشور دارد و یکی از روشن‌ترین نمونه‎های آن، در منطقه هورامان قابل مشاهده است. در این منطقه ابتکار بشر برای بهره‌مندی از زمینی که محدودیت‌های فراوانی برای زندگی و سکونت دارد، کوهستان را به چشم‌اندازی بدیع از همراهی انسان و طبیعت بدل کرده است. انسانی که مصالح خانه و حتی جانمایی آن را با توجه و نگاه به طبیعت انتخاب می‌کند. در ساخت این خانه به اقلیم منطقه توجه دارد، با تغییر آب و هوا کوچ می‌کند، به رغم دسترسی به آب، توجه و احترام ویژه‌ای برای آب قائل است و برای بهره‌گیری از آن فرهنگ ویژه‌ای دارد. هر کجا احساس کند خانه او نفس طبیعت را تنگ کرده یا مانعی در راه رشد و بالیدن اقلیمی است که در آن زندگی می‌کند، خانه و روستای خود را جا به جا می‌کند تا طبیعت آسیب نبیند و معیشت او نیز تامین شود -اتفاقی که در طول سالیان در هورامان تخت و ژیوار افتاده است- تمام این مصادیق موید این است که انسان ساکن هورامان، در طول تاریخ، طبیعت و اقلیم را قربانی رفاه و زندگی خود نکرده است او با طبیعت در تعامل بوده نه تعارض. در مقاله حاضر سعی بر این است که با مروری بر فرهنگ معماری منطقه هورامان با تمرکز بر روستای دولاب، نگاهی به اصول توسعه پایدار صورت گرفته و رعایت این اصول -به ویژه فاکتورهای پایداری در حوزه معماری- در طول سالیان گذشته و امروز، بررسی شود تا با آسیب‌شناسی وضع موجود در این منطقه، پیشنهاداتی برای متولیان امر، به ویژه وزارت میراث فرهنگی در جهت پیشگیری از آسیب‌های ناشی از گردشگری بر فرهنگ معماری در این منطقه ارائه شود. با توجه به ثبت منظر فرهنگی هورامان در فهرست میراث جهانی یونسکو، ظرفیت‌سازی‌ها و توسعه زیرساخت‌های گردشگری که در پی این ثبت در حوزه گردشگری اتفاق خواهد افتاد، در صورتی که فرهنگ و معماری بومی -که یکی از عوامل اصلی ثبت جهانی منظر فرهنگی هورامان بوده- مورد بی‌توجهی قرار گرفته یا به سایه توسعه گردشگری ناپایدار رود، می‌تواند در بلند مدت تبدیل به آسیبی جدی در منطقه شود. این پژوهش با نگاهی به مطالعات صورت گرفته، پیشنهاداتی برای تداوم پایداری معماری در کنار توسعه مورد نیاز برای گردشگری ارائه خواهد کرد