پیرشالیار و تحلیل زمین اسطوره شناسی سنگ مقدس

زمین اسطوره شناسی دانش مطالعه اسطورهها بر اساس شواهد و داده های زمین شناختی جهت شناخت جوامع باستانی از جنبههای مختلف و بر حسب روایت اسطورهای آن از یک سو و مطالعه رخدادهای زمینشناسی بر اساس تحلیل و درک اسطورههای مرتبط با زمین از سوی دیگر است. بدین سخن، برخی از اسطورهها شرایط محیطی حاکم بر جوامع باستانی را اشاره میکنند (مانند شرایط گرم و سرد و خشک و مرطوب و غیره)، یا روایتگر رخدادهای طبیعی عصر باستان هستند (مانند زمین لرزهها، فوران آتشفشانها، سیلابها و طوفانها و غیره)، یا نحوه مواجه جوامع باستانی با این شرایط و رخدادها را بیان میدارند. در هر صورت زمین اسطوره ها در فهم گذشته محیطی و رخدادهای آن از یک سو و فرهنگ، جامعه شناختی و باستانشناسی آن از دیگر سو، بهعنوان تنها سند تاریخی، اگر چه شفاهی، ارزش و اهمیت بسزایی دارند. در نگرش و رویکرد زمین اسطورهشناسی، همه اسطورههای زمین حاوی معانی و مضامین تاریخی و البته عینی و ابژکتیو هستند. هر چند که ممکن است این بار معنایی در طول تاریخ برای آن تغییر و تحول یافته و گاهی، به مثابه شرایط عصر مدرنیته، تقلیل پیدا کند و معانی جدیدی به خود بگیرد. بر پایه این نظر، سنگها در بسیاری از فرهنگها وجه قدسی داشته و ارزشهای نمادین چون سختی و مقاومت در برابر سختیها و ناملایمات و زایش و زایایی و باروری داشتهاند. در برخی از قبایل و اقوام در فرانسه، هند و یونان سنگ مظهر باروری و زایایی زنان جوان بوده است. در برخی فرهنگها از جمله در جنوب فرانسه، عبور از سوراخ برخی سنگها برای رهایی نوزادان و کودکان از شر دیوان و اجنه استفاده میشده است. در برخی دیگر از فرهنگها، سنگ، بهعنوان نماد باروری کشتزارها و ایجاد باران مورد باور واقع میشده و در سالهای خشک برای بارش باران برای و در برابر این صخرهها نذر و قربانی میکردهاند. همچنین، در برخی دیگر از فرهنگهای جوامع باستانی، سنگ تجلی روح خداوندی بوده و مورد پرستش و عبادت قرار میگرفته است. بدینسان، سنگ مقدس پیرشالیار و شکستن هر ساله آن و برپایی جشن و مراسم عروسی سالانه آن نمادین بوده و از دید زمین اسطورهشناسی روایتگر معانی بیشماری است. اگر چه پیرشالیار را به دوره پس از اسلام و از مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی منتسب میکنند، اما مطمئناً مراسم شکستن هر ساله سنگ و اعتقاد دینی و درونی به آن به دورههای باستانی و بسیار کهن برمی گردد و حاوی معانی گسترده نمادین در جوامع عصر باستان بوده است. از جمله این نمادها میتوان به ارزش و اهمیت سنگ در این منطقه در عصر سنگی (اعم از دورانهای پارینه سنگی، میانه سنگی و نوسنگی) در پس از دوران غارنشینی برای ساخت ابزار و ساخت سرپناه، همچنین نماد زایایی و باروری برای زمین و برای زن و بارش باران به‌ویژه در دورانهای خشک، سختی و استقامت و امید به تدوام زندگی به شکل پیوسته و تداوم در برابر ناملایمات و به طور خلاصه نامیرایی و جاودانگی است که در حال حاضر تنها به نماد باروری و زایایی زنان جوان و یا در بسیاری موارد جشن مذهبی-فرهنگی تقلیل پیدا کرده است. اسطوره شکستن و سبز شدن سنگ پیرشالیار اگر چه شباهت بسیاری با افسانه سیزیف (و افسانه های دیگر جهانیان باستان در مناطق مختلف دنیا) در یونان باستان و حمل همیشگی و هرساله سنگ تا دامنه کوه و تکرار مداوم آن به خاطر فاش کردن راز خدایان دارد، اما تفاوتهای نمادین و ارزشی-فرهنگی و محیط شناختی خاصی را نیز با آن نشان میدهد. هویت پیرشالیار و رازها مستور در آن، هویت اورامان و تحولات تاریخی آن است که با رازگشایی آن می توان بخشی از رازهای این سرزمین را مکشوف نمود.