منطقه هورامان مرکز تنوع لاله های واژگون ایران

جنس لاله ی واژگون (l. fritillaria ) یکی از جنس های بزرگ تک لپه ای ها و متعلق به طایفه یl. tulipeae از خانواده ی liliaceae است، فرم رویشی گیاهان این جنس بصورت ژئوفیت بوده که شامل 8 زیرجنس، 2 بخشه و 150 گونه است. پراکنش گونه های این جنس در نواحی معتدله ی نیمکره ی شمالی عمدتاً در مناطق مدیترانه ای و بخش های شرق بالکان، نواحی اطراف دریای سیاه، مرکز آناتولی در ترکیه، ایران، کردستان عراق، افغانستان، روسیه؛ سوریه، لبنان، فلسطین، اردن، پاکستان، کشمیر، چین، ژاپن، یونان، بلغارستان، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال، آفریقای شمالی، کالیفرنیا و ارگون (oregon) در ایالات متحده ی آمریکا است. گونه های جنس لاله ی واژگون دارای اهمیت زینتی و دارویی می باشند، بطوریکه در طب سنتی از گونه هایl. f. imperialis و f. persica l. برای درمان سرفه، رفع بی حالی، درمان دندان درد، کاهش تب، تسکین درد زایمان و ترمیم زخم ( طب سنتی هورامان) کاربرد داشته و همچنین امروزه برای درمان بیماری های قلبی، سرطان و سرفه های شدید، آسم و تنگ نفسی استفاده می شود. با توجه به تنوع ریختی زیاد و احتمال وقوع دورگه گیری بین گونه ها، شناسایی و طبقه بندی گونه های این جنس دشوار است، به طوری که طبقه بندی-های پیشنهاد شده برای این جنس مرتباً با بازنگری هایی روبرو شده است. طبق نظر (rix (1977 ایران مرکز تنوع این جنس در سطح بالای گونه است، هرچند که ایران ( 19 گونه) در مقایسه با ترکیه ( 36 گونه) تعداد گونه های کمتری دارد ولی با توجه به اینکه گونه-های مختلف از چهار زیر جنسpetilium, theresia, fritillaria و rhinopetalum با مهاجرت از آسیای مرکزی، مدیترانه و قفقاز در فلات ایران تلاقی پیدا نموده اند، منجر به تنوع بالا (سطح زیر جنس) در ایران شده است. نظر به اینکه در بیش از 52 درصد لاله های واژگون ایران (10 گونه از 19 گونه ی معرفی شده در ایران) در منطقه ی هورامان رویش دارند و از این تعداد، سه گونه از آنها شامل لاله واژگون هورامانی f. avromanica advay & teksen ، لاله واژگون کردستانیf. kordestanica advay و لاله واژگون پولونینیfritillaria poluninii (rix) bakhshi khaniki & k person اندمیک و انحصاری منطقه ی هورامان محسوب می شوند. لذا می توان منطقه-ی هورامان را مرکز تنوع گونه های جنس لاله ی واژگون در ایران دانست که این امر نشان از اهمیت ذخایر ژنتیکی و غنای پوشش گیاهی این منطقه دارد که نیازمند حمایت و توجه جدی سازمان های ملی و بین المللی در راستای حفاظت از تنوع زیستی این منطقه است.