حقوق شهروندی در شاهنامه فردوسی

ادبیات به خاطر نظام چندگانه اش در میان پدیده های اجتماعی بیشترین ارتباط را با انسان، جامعه و زبان دارد. این ویژگی و ظرفیت به ادبیات امکان خوانش های میان رشته ای را بخشیده است. مطالعه بر اساس علم حقوق یکی از این خوانش ها می تواند باشد. حقوق شهروندی مجموعه ای از وظایف و مسئولیت های شهروندان در برابر یکدیگر، شهر و حکومت یا قوای حاکم، مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی است که وظیفه تامین آن بر عهده حکومت است. به مجموعه ی این حقوق و مسئولیت ها حقوق شهروندی گفته می شود. امروزه، مفهوم شهروند و حقوق شهروندی از مفاهیم اساسی علوم انسانی و دانش اجتماعی است و خاستگاهی انسانی دارد. این مفهوم در قرن اخیر، توجه بسیاری از صاحبنظران این علوم را به خود جلب کرده ‌است. متفکران علوم انسانی در ارایه نظریه‌های شهروندی به مفاهیم حق زندگی و حیات، کرامت و شان انسانی، مساوات و برابری، آزادی، امنیت، مشارکت در امور اجتماعی و سرنوشت خویش، قانون‌گرایی، داشتن حق مسئولیت‌پذیری به عنوان مولفه های اساسی حقوق شهروندی تاکید کرده‌اند و دیدگاه های مختلف در این زمینه هر کدام از یک مکتب، دین یا ایدئولوژی پیروی می‌کنند. شاهنامه فردوسی از جمله متن های سترگ ادبی اندیشگانی است که در آن حقوق شهروندی در ذیل داستان ها دیده می شود. مساله این بحث آن است که مفاهیم و مولفه‌های حقوق شهروندی در شاهنامه چگونه منعکس شده است؟ در این بحث از روش اسنادی، کتابخانه ای، تحقیقاتی و تحلیل محتوا در بررسی ابیات شاهنامه فردوسی استفاده شده است. هدف این پژوهش تبیین ماهیت حقوق شهروندی و بررسی جایگاه آن در سند هویت ملی ایرانیان، شاهنامه فردوسی، است و بررسی شاهنامه فردوسی با هدف واکاوی گونه‌های حقوق شهروندی ضروری به نظر می‌رسد. با پژوهش در شاهنامه فردوسی این نتایج به دست آمد که حقوق شهروندی از جمله مفاهیم مورد توجه فردوسی بوده و التزام به حقوق شهروندی و مراعات مولفه‌ها و ابعاد آن از جانب حاکمیّت و مردم مهم‌ترین اصل است. حقوق فرهنگی، اقتصادی، فردی، سیاسی و امنیتی مهمترین گونه‌های حقوق شهروندی از منظر کلام فردوسی است. مطالعه کتاب گرانسنگ شاهنامه نشان داد که ابعاد حقوق شهروندی و لزوم رعایت حقوق انسانی در ایران کهن نیز مورد تاکید بوده است و دیدگاه فردوسی با توجه به مولفه‌های اساسی شهروندی، درباره ی هر یک از حقوق شهروندی شامل حق حیات، حق کرامت، آزادی، امنیت، مساوات و برابری، حقوق متقابل مردم و حکومت، دین، نقد و نظارت، عدالت طلبی، مشارکت مردم و احترام به اقوام و فرهنگ بومی مردم بررسی و ارایه شده است