رابطه اخلاق و دین ،تقدم اخلاق بر دین

یکی از شبهات مطرح در مورد رابطه اخلاق و دین ،«تقدم اخلاق بر دین» است که بر اساس آن در صورت تعارض اخلاق با گزاره ها و آموزه های دینی، از جمله گزاره های فقه ی، گزاره های اخلاقی مقدم است. در این نوشتار، با تکیه بر مبانی معرفت شناسی و قوانین اصولی، ثابت شده است که اولاً میان اخلاق و آموزه های دینی تعامل و همگرایی وجود دارد؛ ثانیاً عقل خود در می یابد که توانایی آن در شناخت همه ارزش های اخلاقی و دینی محدود است و به وحی نیاز دارد؛ ثالثاً اگر بین مبانی اخلاق با گزاره های دینی تعارضی دیده می شود، تعارض نمایی است که باید منشا تعارض را یافت؛ زیرا آنچه به عنوان تعارض پنداشته می شود، در واقع تعارض نیست بلکه عقل یا شهود و حس باطنی متکی بر تجربه، آن را تعارض تلقی می کند. از اینرو، لازم است با منظومه معرفتی منسجم، با تحقیق و جست و جو در احکام اخلاق فرادینی و نسبت سنجی میان آن با احکام ظنی معتبر دینی، به توازن و همگرایی همت گماشت. برای رسیدن به این توازن و همگرایی لازم است در مرحله اول به سراغ مبادی و مبانی انسان شناختی ،هستی شناختی و معرفت شناختی به دست آمده از خود دین رفت تا منشا تعارض مشخص شود.