بررسی معیار مسئولیت در دعاوی نقض حق بر محیط زیست سالم به عنوان یک حق بشری

حق محیط زیست سالم از یک منظر یک حق بین المللی است و در روابط دولت ها قابل بررسی است. از منظر دیگر حق محیط زیست سالم یک حق بشری است و هر یک از اشخاص خصوصی نیز باید بتوانند در مواردی که حق ایشان در بهرمندی از محیط زیست سالم نقض شده ، اقامه دعوا نموده و جبران خسارت و حتی پیشگیری از آن را مطالبه نمایند؛ مواردی مانند خسارتهای ناشی از آلودگی هوا، آلودگی آب، سر و صدا و به دنبال آن بر هم خوردن حق آرامش، ممانعت از تابش نور خورشید و یا وزش باد مناسب از نمونه های نقض حق بر محیط زیست سالم به عنوان یک حق بشری هستند. از آن روی که اسناد بین المللی به این حق از منظر یک حق بین المللی نگریسته اند، لذا ابزارهای حمایتی که این اسناد، صرفا در دعاوی بین المللی و توسط دولتها قابل استناداست. دو هدف عمده این اسناد عبارتند از نخست تسهیل در اثبات دعوای خسارت با حذف معیار تقصیر از مسئولیت و دیگری پیشگیری از خسارتهای محیط زیستی با فراهم آوردن امکان مطالبه خسارت برای مخاطرات قریب الوقوعی که محیط زیست را تهدید می نماید. این ویژگی های مهم بنا به تصریح این اسناد در دعاوی خصوصی قابل استناد نمی باشند و این نحو دعاوی باید بر اساس مقررات مربوط به مسئولیت مدنی در هرکشور مورد بررسی قرار گیرد. بر اساس قوانین داخلی کشورهای اروپایی و ایران، دعاوی مسئولیت در خصوص خسارتها به طور عمده مبتنی بر معیار تقصیر است. بدین ترتیب تنها در صورتی که فعل زیانبار توام با تقصیر باشد می تواند منجر به حکم به جبران خسارت گردد. یعنی اقدامی خلاف قانون یا متعارف انجام داده باشد. خسارتهای وارده به محیط زیست نیز از این امر مستثنی نیستند. از این روی دو هدف پیش گفته در دعاوی خصوصی خسارت های محیط زیستی به سهولت قابل مطالبه نیست و در بسیاری از موارد غیر ممکن می نماید. این در حالی است که فعالیت های قانونی بسیاری وجود دارند که در کنار سود کلان مالکان خود، بخش عمده ای از مخاطرات خود را به محیط زیست و حق بر محیط زیست سالم تحمیل می نمایند. هدف در این نوشتار تبیین این نقیصه و تلاش برای ارائه راهکار مقتضی بر اساس مبانی قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران است.

review the criterion of responsibility in cases of breach of the right to a healthy environment as a human right

from one point of view, the right to a healthy environment is an international right and can be examined in the relations between governments. from another point of view, the right to a healthy environment is a human right, and every private person should be able to file a lawsuit in cases where their right to benefit from a healthy environment is violated and demand compensation and even prevention; cases such as damages caused by air pollution, water pollution, noise, followed by violation of the right to peace, obstruction of sunlight or proper wind are examples of violation of the right to a healthy environment as a human right. . since international documents have looked at this right from the perspective of an international right, therefore, the protection tools that these documents can only be used in international lawsuits and by governments. the two main goals of these documents are, firstly, to facilitate the proof of damage claims by removing the criterion of fault from responsibility, and secondly, to prevent environmental damages by providing the possibility of claiming damages for imminent risks that threaten the environment. according to the specification of these documents, these important features cannot be cited in private lawsuits, and these types of lawsuits should be examined based on the regulations related to civil liability in each country. according to the domestic laws of european countries and iran, liability claims regarding damages are mainly based on the criterion of fault. in this way, only if the harmful act is accompanied by fault, it can lead to a sentence for compensation. it means that he has done something against the law or convention. environmental damage is not excluded from this. therefore, the aforementioned two goals cannot be claimed easily in private lawsuits for environmental damages, and in many cases, it is impossible. this is despite the fact that there are many legal activities that impose a major part of their risks on the environment and the right to a healthy environment in addition to the large profits of their owners. the purpose of this article is to explain this deficiency and try to provide an appropriate solution based on the principles of legislation in the islamic republic of iran.