کاربست عملی اثبات نظم در سوره های قرآن: مطالعه نظم سوره «الرحمن»

نوشتار حاضر، با طرح الگویی نوین در تحول مطالعات نظم قرآن، ارتقای مطالعات نظم را از آیه به سوره یا از ساده به پیچیده پیشنهاد می کند و با اتخاذ روش تحلیل گفتمان، و ارائه مدل های مختلف عملیاتی مطالعه نظم در سوره «الرحمن»، نظریه بررسی نظم با محوریت سوره را مورد واکاوی قرار می دهد. بررسی ها نشان می دهد هدف سوره که یادآوری صفت رحمت عام خداوند است، در آیات مختلف، در قالب های گوناگون تجلی یافته که از آن به نظم کلی یا یک بخشی سوره یاد می-شود. این هدف کلی، با سبب نزول سوره نیز مرتبط است که طبق دیدگاه مفسران، این سوره در پاسخ به پرسش مشرکین پیرامون کیفیت صفت «الرحمن» نازل شده است و در سراسر سوره این صفت را تبیین می کند. دو بعد زمانی و مکانی که سوره را به دو بخش کلی تقسیم نموده اند، اعجاز هنری سوره را نمایش می دهند. واحدهای موضوعی یا رکوعات سوره دارای ارتباط منسجم با یکدیگر هستند که در نهایت نظم سوره را به اثبات می رسانند. ارتباط بلاغی و آیینه ای یادآوری نعمت های آفرینش، شاهدی دیگر بر نظم سوره «الرحمن» است. آیه شاخص سوره با بسامد 31 مرتبه ای، مرتبط با مطلع و مقصد، هدف کلی، نظم عددی، چینش عناصر و نظم آهنگین سوره است که این ارتباط نشان از نظم و انسجام غیر تصادفی سوره الرحمن دارد. هر یک از مدل های عملی به کار گرفته شده در این مقاله در راستای اثبات نظم سوره ای، می توانند کوششی جدید و مستقل در راستای ارتقای نظم قرآن، از محوریت آیه یا پاره متن به محوریت سوره یا گفتمان باشند.